Х.ОЮУНБОЛД
“Зууны мэдээ” сонин салбар салбарын тэргүүлэгчид, шинийг санаачлагчдыг “Leaderships forum” буландаа урьж Монгол Улсын хөгжлийн гарц, боломжийн талаар ярилцаж тэдний сонирхолтой шийдэл,санаануудыг уншигчиддаа хүргэдэг билээ. Энэ удаа авто замын инженер “Апекс ворлд” ХХК-ийн Гүйцэтгэх захирал Б.Наранбатыг зочноор урьсан юм.
Манайд хийгдэж байгаа авто замын бүх бүтээн байгуулалтыг дотоодын эх үүсвэрээс санхүүжүүлэх боломжгүй
Тийм шаардлага ч байхгүй. Бүх улс орон томоохон бүтээн байгуулалтын ажлаа урт хугацааны бага хүүтэй зээлийн хөрөнгөөр барьдаг. Дархан Налайх, Шинэ нисэх онгоцны буудал руу барьж байгаа авто замууд ч энэ жишгийн дагуу ийм зээлийн эх үүсвэрээр баригдаж байгаа.
БЛИЦ
Мэргэжил:
vАвто зам, барилгын инженер
Боловсрол: Дээд
vТурк-Монголын хамтарсан лицей дунд сургууль
vВияасын их сургууль, Санта клара, Куба улс.
Ажлын туршлага:
v“Монроуд” компанид Хэмжилтийн техникч, инженер, Барилга хариуцсан менежер
v“Пабликроуд” компанид гүйцэтгэх захирал
vТехник технологийн дээд сургуульд багш, тэнхимийн эрхлэгч
vАвто замын хяналт, эрдэм шинжилгээ, судалгааны төвд ахлах мэргэжилтэн, захирал
vЗам тээврийн хөгжлийн төвд захирал
Одоо эрхэлж буй ажил:
-“Апекс ворлд” компанийн гүйцэтгэх захирал
Гэтэл энэ төрлийн зээл олгогчид бас өөрсдийн нөхцлүүдээ тавьдаг. Тэр нөхцлүүдийн нэг нь ерөнхий гүйцэтгэгчийг өөрсдийн орны аж ахуйн нэгж байлгахыг шаарддаг. Дарханы зам бол яг л ийм нөхцөлтэйгөөр ерөнхий гүйцэтгэгч нь БНХАУ-ын аж ахуйн нэгж, туслан гүйцэтгэгчээр нь монгол компаниуд ажиллаж байгаа. Тэр замын энэ жилийн ажлыг эхлүүлье гэвэл ерөнхий гүйцэтгэгчийн төлөөллийг авчрахаас өөр сонголтгүй. Би тэд нарыг инженер техникийн ажилчид буюу төслийн удирдлагын баг гэж ойлгосон. Нийтийн цахим сүлжээгээр яваад байсан шиг хятад ажилчид монгол ажилчдын байрыг булааж авч байгаа гэсэн утгатай зүйл биш.
Тиймээс энэ цар тахлын үед тэднийг авчрах эсэх, авчирсан тохиолдолд вирус тээгээгүй байх нөхцлийг хэрхэн баталгаажуулах, авчрахгүй бол бүтээн байгуулалтын ажил удаашрах, тодорхой тооны аж ахуйн нэгжүүд хэвийн үйл ажиллагаагаа явуулах боломжгүй болох зэргийг харгалзан үзэх нь хамгийн чухал. Энэ цар тахлын үед хорио цээр тавьж иргэдээ хамгаалахаас гадна эдийн засгийн хувьд хэрхэн хохирол багатайгаар давж гарах вэ гэдэг нь улс орон болгоны толгойны өвчин болж эхэлж байна. Хэрэв бүтээн байгуулалтын ажил яваад эхэлбэл эдийн засагт бага ч гэсэн нэмэр болох нь мэдээж.
Миний харж байгаагаар манай салбарын яам үүсээд байгаа нөхцөл байдал, эдийн засагт үзүүлэх хувь нэмэр, санхүүжүүлэгч талтай байгуулсан гэрээний нөхцөл, энэ хүмүүсийг вирус тээгч биш гэдгийг хэрхэн баталгаажуулах вэ гэх мэт олон зүйлийг нийтэд гүйцэд ойлгуулж чадсангүй юу даа гэж харж байна.
Налайхын 20 гаруй км замыг Дарханы замаас түрүүлж эхлээд хүйтрэхээс арай өмнө зөвхөн хөдөлгөөнөө нээсэн
Энд зөвхөн хэн нэгнийг онилж буруутгах нь буруу гэж харж байгаа. Бодвол салбараа өмөөрлөө гэж шүүмжлэх л байх. Аливаа бүтээн байгуулалтын ажлыг хийхэд маш хэцүү байдаг. Оновчтой төлөвлөлт, зохион байгуулалт, цаг агаарын нөхцөл байдал, дадлага туршлага гээд олон зүйлээс хамаарна. Энэ чиглэлээр ажилладаг хүн бол ойлгох л асуудал. Миний харж байгаагаар эрсдлүүдийг гүйцэд тооцож чадаагүй юм болов уу даа. Мөн цаг хугацааны хувьд тийм хэмжээний бүтээн байгуулалтыг хийхэд дэндүү бага хугацаа байсан санагдсан. Налайхын 20 гаруй км замыг Дарханы замаас түрүүлж эхлээд хүйтрэхээс арай өмнө зөвхөн хөдөлгөөнөө нээсэн. Энэ жил тохижилтын үлдсэн ажлуудаа хийнэ. Гэтэл Дарханы зам чинь 20 гаруй биш 200 гаруй км шүү дээ. Даруй 10 дахин их хэмжээний ажил. Мөн замын хажуугаар хөдөлгөөний эрчим өндөр байх нь ажлын бүтээмжид сөргөөр нөлөөлнө. Мөн өнгөрсөн жил эдийн засгийн өсөлттэй холбоотойгоор төмөр зам гэх мэт олон газар жижиг том олон ажлууд зэрэг эхэлсэн нь нэг талаараа сайн боловч нөгөө талаараа ажиллах хүн хүч тоног төхөөрөмжийн хомсдол, цаг агаарын хувьд ихээхэн бороо орсон зэрэг олон хүндрэл байсан нь гарцаагүй. Мэдээж гүйцэтгэгч компанийн удирдлага зохион байгуулалт бас нөлөөлсөн нь гарцаагүй байх. Дарханы чиглэлд зорчиход хүндрэлтэй байсан. Гэхдээ бүтээн байгуулалт явж байгааг хаа хаанаа дэмжээд л явмаар байна.
Гадаад орнууд хөдөлгөөний эрчим багатай газраа ижил хийцтэй зам барьДАГ
Аливаа зүйлийг шүүмжлэх их амархан. Гэхдээ салбарт нь ажиллаж байгаа хүний хувьд гардаг олон хүндрэл бэрхшээлийг нь мэддэг болоод ч тэр үү салбараа өмөөрөнгүй байдаг. Тэр олон бэрхшээл бүрийн талаар нэгд нэгэнгүй ярина гэвэл урт хугацаа шаардлагатай.
Эвдрэлийн шалтгаан их олон янз. Жишээ нь, манайд хүн амын нягтаршил багатайгаас болоод гадны орнуудад хийгддэг хурдны замтай адил хийцтэй замыг хот хооронд барих санхүүгийн боломж байхгүйгээс гадна тийм зам барих шаардлага ч байхгүй. Тиймээс замын хийцийн хувьд тэдэнтэй харьцуулах боломжгүй. Үүнийг дагаад үнэ өртгийн хувьд ч харьцуулах аргагүй. Өөрөөр хэлбэл, хүмүүсийн яриад байгаа гадны орны тэр гоё замууд чинь бүгд хүчитгэсэн цемент бетон суурьтай, асфальт бетоноор хучилтыг хийсэн байгаа. Бид аймгуудаа холбосон бүх замаа тийм хийцээр барих санхүүгийн боломж байгаа болов уу үгүй болов уу. Харамсалтай нь энэ талаар хэн ч ярьдаггүй. Гадны орнуудад хөдөлгөөний эрчим багатай газраа манайхтай ижил хийцтэй зам барьсан уу гэвэл барьсан. Гэхдээ тэр нь эвдрэл хэмхрэлийн хувьд манайхаас тэгж их ялгараад байгаа зүйл байхгүй гэж боддог. Авто зам эвдэрдэг шалтгаан нь зөвхөн гүйцэтгэгч компанитай холбоотой юу гэвэл үгүй. Мэдээж тодорхой чиглэлийн ганц нэг замууд дээр гүйцэтгэгч компанийн буруутай зүйл байгаа байх. Тиймээс манай салбарт үйл ажиллагаа явуулдаг бүх компанийг тийм байгаа гэж ойлгож болохгүй байх.
Өөр бас нэг жишээ гэвэл өнөөдрийн бидний барьж байгаа авто замын даах хэмжээ гэж байна. Бодит амьдрал дээр даацийн хяналт сайнгүйгээс болоод тухайн замын даах хэмжээнээс 2-3 дахин их ачаатай авто машин явж байгаа, мөн хүнд даацын машиныг зам дээр домакратаас эхлүүлээд авто замын хяналт, зам хэрэглэгч бидний буруутай үйлдлээс болж зам эвдэрсэн тохиолдол ч цөөнгүй харагддаг.
Тэгээд зам засвар арчлалтын санхүүжилтийн хүрэлцээгүй байдал, байгалийн эрс тэс уур амьсгал гэх мэт олон зүйл замын эвдрэлтэй холбогддог.
Манай салбарт улсын төсвөөс хараат бус бие даасан байдлаар үйл ажиллагаа явуулах механизмыг бүрдүүлэх хэрэгтэй.
Авто замын салбарт хүмүүс нэг их мэддэггүй ч салбарын анхаарлын төвд байнга байх ёстой нэг чухал асуудал бол зам, засвар арчлалт. Бүх шатандаа барих асуудлуудыг ярьдаг ч заримдаа засах асуудал нь бодлогын гадуур өнгөрчих гээд байдаг. Миний бодлоор одоо зам засварын асуудал нь зам барихаасаа илүү чухал байх цаг ирж байна. Тиймээс үүнд анхаарал хандуулах хэрэгтэй.
Сүүлийн жилүүдэд улсын төсвөөс зам засвар арчлалтад зориулж 20 гаруй тэрбум төгрөгийг жил бүр төсөвлөдөг. Урьд нь үүнээс ч бага төлөвлөх тохиолдол байдаг байсан. Бүр нэг ч төгрөг төсөвлөхгүй улсын төсвөө баталсан түүх ч байна. Гэтэл шаардлагатай хөрөнгө нь 50 гаруй тэрбум төгрөг гэж үздэг юм билээ. Тэгэхээр шаардлагатай хөрөнгийн 40-50 хувь нь л шийдэгддэг гэсэн үг. Зам засварын ажлыг төр, хувийн хэвшил нийлсэн 20 гаруй аж ахуйн нэгжүүд байнга л хийж байна. Тэгэхээр зам засварын ажлыг хийх бүтэц нь байна. Гол нь санхүүжилтийн хэмжээ нь байнга дутмаг. Бас тогтмол биш байх үе байдаг. Энэ нь улсын төсвөөс татаас авах хэлбэрээр явж байгаатай шууд холбоотой. Тиймээс өнөөдөр ашиглаж байгаа авто зам өөрөө зам засахад шаардлагатай хөрөнгийг бий болгодог. Өөрөөр хэлбэл улсын төсвөөс хараат бус бие даасан байдлаар үйл ажиллагаа явуулах механизмыг бүрдүүлэх хэрэгтэй. Миний бодлоор ийм боломж байгаа л гэж харж байна. Одоо манай авто замын салбарт хамгийн их шинэчлэх, хүмүүсийн ойлголтыг өөрчлөх шаардлагатай асуудал бол энэ. Энэ ажлыг зоригтой хийгээд явах хэрэгтэй. Ингэж чадвал зам засварын хөрөнгийг хуваарилах аргачлалаа үүссэн эвдрэлд бус илүү үр дүнд чиглэсэн байдалд шилжүүлэх боломж бүрдэнэ. Энэ нь засвар арчлалт илүү чанартай, энэ чиглэлээр үйл ажиллагаа явуулж байгаа аж ахуйн нэгжүүд илүү тогтвортой байх боломж бүрдэнэ.
зам эвдрэл ихтэй байвал илүү санхүүжилт, эвдрэл багатай бол бага санхүүжилт олгох нь шударга бус
Санхүүжилтийг компанийн хийж гүйцэтгэсэн ажлын үр дүнд суурилсан хэлбэрээр олгодог. Өнөөдөр хэрхэн зохион байгуулдаг вэ гэхээр таны хариуцаж байгаа зам эвдрэл ихтэй байвал илүү санхүүжилт, эвдрэл багатай бол бага санхүүжилт олгох замаар явж байгаа. Энэ нь нэг талаараа шударга юм шиг хэрнээ нөгөө талаараа таны хариуцаж байгаа ажил эвдрэл ихтэй байвал танд санхүүжилт ахиу авах боломж бүрдэнэ гэж ойлгогдоод байгаа юм. Энэ нь логикийн хувьд алдаатай байна гэж харагддаг. Тэгэхээр эвдрэлийн хэмжээнд бус замын урт, насжилт, хөдөлгөөний эрчим зэрэгт тулгуурлаж олгодог байх нь засвар арчлалтын чанарт болон хариуцлагын тогтолцоонд илүү нэмэр болох учиртай. Гэтэл улсын төсвөөс татаас авч байгаа ийм үед ингэж санхүүжүүлэх боломж бүрдэхгүй байх шиг байгаа юм. Ингэж санхүүжүүлэх стандарт норм дүрмүүд батлагдсан гэж ойлгосон. Түүнээс гадна урин дулаан цагт зам засвар арчлалтыг хийж болно. Гэхдээ “Хөнжлийнхөө хэрээр хөлөө жий” гэдэг шиг тэр хэсгийг яаж засварлахаар шийдэгдсэн болон хэр хэмжээний зардал тавигдсанаас хамаарна шүү дээ. Түүнээс биш эвдрэлтэй газар бүрийг бүрэн шинэчлэх нь ажлын хувьд ямар нэгэн хүндрэл байхгүй. Мэдээж энэ замаар өнгөрөх тээврийн хөдөлгөөнийг хэрхэн зохицуулахаас бас хамаарч таарна. Зарим хэсэгт хөдөлгөөнийг бүтэн хаах боломжгүй газар гэж бас байна.
Төвлөрлийг сааруулах замаар түгжрэлийн асуудлаа шийдвэрлэх нь илүү үр дүнтэй
Харин Тэнгэрийн зам, дүүжин тээвэр зэрэг Улаанбаатар хотын түгжрэлийг бууруулах чиглэлээр өндөр өртөгтэй төслүүд хэрэгжих болсон талаар яг нарийн мэдээлэл алга байна. Хэвлэлийн мэдээлэл л байна. Хотын түгжрэлийг бууруулахад олон төрлийн тээврийн хэрэгсэлийг хөгжүүлэх шаардлагатай гэж үзсэн байна лээ. Энэ хүрээнд хийгдэж байгаа ажил гэж ойлгож байгаа. Өнөөдрийн нөхцөлд Улаанбаатар хотод айл бүр машинтай, зарим нь 2-3 авто машинтай байна. Энэ нь мөнгөө барж ядсандаа ингэж байна гэж бодохгүй байна. Тээврийн систем сайн хөгжөөгүй байгаатай шууд холбоотой. Хүн гэрээсээ гараад автобусанд сууя гэхээр удаан хүлээх шаардлагатай, такси барья гэхээр олддоггүй. Гэтэл өвөл манайд ямар байдаг билээ. Хүн гадаа автобус, такси удаан хүлээгээд байх боломж байдаг бил үү. Тиймээс авто машин худалдаж авах шаардлага үүсдэг. Энэ нь түгжрэл үүсэхэд нөлөөлдөг. Мөн хот төлөвлөлттэй холбоотой асуудал бас нөлөөлж байгаа нь мэдээж. Дүүжин тээврийн бүтээн байгуулалт асар өндөр өртөгтэй юм билээ. Харин тэнгэрийн замын хувьд хувийн хэвшил өөрөө зардлаа гаргаад барих ашиглах шилжүүлэх нөхцөлтэй барина. Тэгэхээр хувийн хэвшил өөрсдөө эрсдэлээ даагаад бизнесийн зорилготойгоор төсөл хэрэгжүүлэхэд нь төр бодлогоо тууштай байлгахаас өөр ямар нэгэн үүрэг хүлээхгүйгээр дэмжих нь буруу юу байхав. Төсөл хэрэгжүүлэгч байгууллага нь эдийн засгийн тооцооллоо нарийн гаргасан байлгүй дээ. Хотын замын түгжрэл багасахын хэрээр төлбөртэй зам ашиглах иргэдийн тоо буурч таарна гэх мэт эрсдлүүд мэдээж байгаа. Гэхдээ дэлхийн ямар ч хот авто замаа нэмж бариад түгжрэлийг шийдвэрлэсэн түүх байхгүй. Миний бодлоор төвлөрлийг сааруулах замаар түгжрэлийн асуудлаа шийдвэрлэх нь өртгийн хувьд ч, манай газар нутгийн онцлогийн хувьд ч илүү үр дүнтэй. Тийм боломж манай орны хувьд бий.
Бид тэр болгон үүсээд байгаа нөхцөл байдлын талаар нийгэмд хүргээд байж чаддаггүй
Ерөнхийд нь аваад үзвэл Авто замын салбар сүүлийн 20 гаруй жилд аль ч УИХ, Засгийн газрын анхаарлын төвд байсаар ирсэн. Үүнийгээ дагаад багагүй хэмжээний хөрөнгө оруулалт хийгдэж, авто замын сүлжээ үнэхээр өргөсөж байна. Нэг үеэ бодвол Монголын аль ч өнцөг буланд очиход ихэнх зам нь хатуу хучилттай болсон байгааг бүгд харж байгаа байх. Энэ хугацаанд авто замтай холбогдсон бүх хүн их л завгүй ажиллалаа. Энэ нь тэр хүмүүсийн л гавьяа. Түүнээс гадна салбарт орсон хөрөнгө оруулалтыг дагаад ахицууд гарсан. Салбарт үйл ажиллагаа явуулдаг аж ахуйн нэгжүүдийн тоо харьцангүй олон болсон. Энэ аж ахуйн нэгжүүд нь тоног төхөөрөмж, дадлага туршлагын хувьд томоохон ахиц үзүүлсэн. Өнөөдрийн энэ түвшинд хүргэхийн тулд маш их ажлууд хийгдсэн. Энэ бол манай ахмад, дунд үеийнхний гавьяа гэдгийг дахин хэлмээр байна. Өөр анхаарах зүйл гэвэл бид сүүлийн жилүүдэд бүх шатандаа зам барих асуудалд онцгой анхаарсан. Ингэхээс өөр арга байгаагүй. Үүний ачаар олон мянган км хатуу хучилттай замтай болж, одоо бараг бүх аймгийн төв Улаанбаатар хоттой хатуу хучилттай авто замаар холбогдоод байна. Харин одоо зам засварын асуудал зам барихаасаа илүү чухал байх цаг ирж байна. Үүнд салбарын удирдлагууд онцгой анхаарах байх. Бид тэр болгон үүсээд байгаа нөхцөл байдлын талаар нийгэмд, олон нийтэд хүргээд байж чаддаггүй.Тулгарсан асуудлыг шийдэхийн төлөө дор бүрнээ ажиллаж байна.
Эх сурвалж: “Зууны мэдээ” сонин
2020.3.30 ДАВАА № 60, 61 (6285, 6286)
