Хичээлийн шинэ жил эхэллээ. Жил бүрийн энэ л өдөр хүүхэд багачуудын цангинасан дуунаар Монгол орон сэрдэг биз. Цэнхэр тууз, хар зангиатай охид хөвгүүд ангийнхаа хаалгыг цэлийтэл нээгээд, багшийгаа бүчин инээлдэх энэ л төрх хэн бүхний сэтгэлд догдлол хийгээд хөнгөн гуниг төрүүлэх шиг. Гэвч зуныхаа амралтын зугаатай адал явдлаа ярихаар, шинэхэн цүнхнээсээ дэвтэр үзгээ гаргахаар яаран байгаа тэднийг харахад нэг л мэдэхэд хүүхэд болчихсон юм шиг. Ийм нэгэн бодлыг тээсээр нийслэлийн Чингэлтэй дүүргийн 37 дугаар сургуулийг зорилоо. Уламжлал ёсоор өглөөний 9.00 цагт хичээлийн шинэ жилийн нээлтээ хийж, тус сургуулийн захирал Х.Батбалд мэндчилгээ давшүүлэв. Ангийнхнаа санасан багачууд сургуулийнхаа үүдэнд хагас тойрог үүсгэн захирал багшийнхаа мэндчилгээг дуулгавартай сонсохын зэрэгцээ эргэн тойрны нэгнээ хэн, хэрхэн өөрчлөгдсөнийг сэмхэн ажина. Ийн зогсоо тэдний дунд “ягаан”-аар жигдэрсэн охид, улаан хүрэн хослолтой хөвгүүд багшаа тойрон зогсоо нь бусдаас содон. Тэд 37 дугаар сургуулийн 3Б ангийнхан гэнэ. Нэг хамт олон болоод хоёрхон жилийг үдсэн ч ангийнх нь амьдралыг дэлгэхээр тэднийг “Амьдралын тойрог”-тоо урилаа. Учир нь тэд сургуулийнхаа босгоор зургаан насандаа алхсан багачуудын нэг хэсэг юм.

“ЗУНЫХАА АМРАЛТААР ХУРДАН МОРЬ УНААД, ХУРГА ИШГЭЭ ХАРИУЛААД...”

Аав, ээжийнхээ өврөөс гараагүй, уйлсаар ирж байсан тэр нэгэн “есдүгээр сарын 1” ард хоцроод хоёр намрыг үджээ. Одоо тэд дүү нараа асардаг, ээж аавдаа тусалдаг “том” ах эгч нар болсон байна. Зуныхаа амралтаар хөдөө явсан нэлээд хүүхэд байх аж. Хонь, хурга хариулж, хурдан морь унасан тухайгаа ам уралдан ярина. Монгол орны баруун хязгаараас өнгөрсөн жил шилжиж ирсэн Б.Даваа гэх хөрслөг бор хүү энэ жил нутгаа зорьжээ. Ховд аймгийн Мянгат суманд өвөөгийн­дөө очиж амрахдаа даага сургаснаа ангийнхандаа бардамнаж байна. Тэгээд ч зогсоогүй улсын баяраар их насны хурдан морь унажээ. Гурван настайдаа морь унаж сурсан нь Монгол баатарын тэр л чанар хөдөө нутагт хадгалагдан үлдсэнийг илтгэх шиг. Харин эмээ, өвөөдөө тусласан ч зуныхаа даалгаврыг хийж чадаагүйдээ жаахан гэм­шингүй уруу царайлна.

34-үүлээ тохой ний­лүү­­лэн эрдэм мэдлэгийн далайд аялсан 3Б ангийн өнгөрсөн зуны даалгавар хүрдээ цээжилж, ном унших байсан. Харин ангийнх­наасаа “үймүү­лэгч” хоч  хүртсэн ч гэрийн­хээ даалгаврыг хийгээд ирсэн Батбилгүүн гэх өндөр бор хүү I са­лааны гурав дахь ширээнд суудаг. “Хулгай хийдэг хүнийг баривчилж шо­ронд хорьдог болохоор цагдаа болно” гэх мөрөөдөлтэй түүний зуны амралт адал явдлаар дүүрэн байсныг ярьж байсан юм. Учир нь тэр дүүтэй болжээ.

“Жил бүрийн есдүгээр сарын 1” шинэ бүхний эхлэл аж.  Амралтын тухай өрнөсөн бидний ярианы дундуур шинэ ягаан цүнхээ ширээн дээрээ тавиад шимтэн харах нэгэн охин нүднээ тусав. Тэрээр ангийнхаа охидын цүнх, дэвтэр, балыг ч өөрийнхтэйгөө жиших шиг цаанаа эгдүүтэй. Тэр бол хоёр дүүтэй, айлын том охин Б.Азжаргал. Биедээ баймгүй хэрсүүхэн яриатай Б.Азжаргал том болоод эмч болохыг мөрөөддөг гэнэ. Тэрээр гэртээ тавуулаа амьдардаг бөгөөд нэг настай, нэг сар хүрээгүй хоёр дүүтэй. Гэрийнхээ ажлыг ээжтэй­гээ хамт хийдэг тусч охин.

“3Б-ИЙН ХАМГИЙН, ХАМГИЙН...”

Ангийн хамгийн, хамгийн гэх нууцхан хэрнээ бишүүрхэх хоч хэн бүхнийг амьдралынх нь турш дагаж явдгийг хуучлах нэгэн байдаг. Хамгийн хөөрхөн, цэвэр бичигтэн, тусч гэсэн нэр хүртсэн бол инээд алдаад л, харин үймүүлдэг, ха­рамч, унтамхай гэчихвэл тэрүүхэндээ уурладаг үе сургуулийн амьдралын нэгээхэн хэсэг. Харин зочин ангийнхан маань үлгэр жишээ сурагчаар ангийн даргаа онцолсон юм. Сургуулийнхаа мате­ма­тикийн аварга Б.Саран­гуаг хамгийн цэвэр бичигтэн, хамгийн онц сурлагатан хэмээн найзууд нь ярих аж. Гэтэл ангийнхны дотроос хэн нэгэн хамгийн үймүүлдэг нь Даваа, Батбилгүүн гэж шивнэв. Зуныхаа амрал­таар “Өнхрүүш” үлгэрийг уншиж, ангийнхандаа ярьж өгсөн Б.Сарангуа тооныхоо хичээлд илүү сонирхолтой бөгөөд том болоод бүжигчин болохыг мөрөөддөг гэнэ. Өнгөрсөн жил алтан түлхүүрийн эз­нээр ангийнхаа Б.Төгөл­дөрийн хамт тодорч байжээ. Анги удирдсан багш нь ч түүнийг ангийнхаа үлгэр жишээ хүүхэд хэмээн онцлов.

“ЗУРГААН НАСТАЙ ХҮҮХДҮҮД МАРТАМХАЙ ХЭДИЙ Ч ХҮЛЭЭЖ АВАХ ЧАДВАР САЙТАЙ”

Хүүхэд багачууд гэлт­гүй багш нар ч хичээлийн шинэ жил эхлэхээр сургууль руугаа яардаг. Найман настай шавь нартаа яарсан Ш.Энх-Амгалан багш есдүгээр сарын 1-ний өглөө хэн ирсэн байна, хэн ирээгүй байна гээд бүртгэдэг уламжлалтай. Цэцэг барьсан шавь нар нь энэ хичээлийн жилд бусад ангиас ирц сайтай байсанд баярлаж байгаа нь нүдэнд илт. Шинэ хичээлийн жилд 91 багштай, 60 бүлэгт 2030 гаруй сурагчтай сургалт хүмүүжлийн ажлаа явуулах 37 дугаар сургуулийн нэгээхэн хэсэг. Ягаан цүнх, цэнхэр туузтай 16 охин, улаан хүрэн хослолтой 18 хүүтэй гэр бүлийн тэргүүн 20 орчим жил боловсролын салбарт бага ангийн багшаар ажиллаж байгаа Ш.Энх-Амгалан багш. Тэрээр “Зургаан настай­даа сургуулийн босго алх­сан болохоор мартамхай хэдий ч хүлээж авах чадвар сайтай хүүхдүүд” хэмээн ангийнхнаа ганц­хан өгүүлбэрээр онцлох. Түүний дааж авсан анги бүр сургуулийнхаа тэргүү­ний ангиар шалгардаг аж. Ангийн багш “Бага ангийн хүүхэд нэг багшийн гар дамжаад таван жил сурдаг. Байшин барихад суурийг сайн тавих ёстой байдаг шиг хүүхдийн бага боловсролын суурийг сайн тавьчихбал анги дэвших тусам мэдлэг чадвар нь сайжирч, тэлж байдаг” гэж бага боловсролын онцлогийг тайлбарласан юм. Багшийн сургуулийг төгсч ирээд энэ сургуульдаа 20 орчим жил багшилсан болохоор бага ангийн боловсролын талаар өөрийн гэсэн үзэл бодолтой явдгаа хэлсэн юм. Тэрээр бага ангийн сурах бичигт багш нарыг оролцуулах нь чухал.  Учир нь ээж, аавынхаа өврөөс салаагүй бяцхан үрсийг төлөв­шүүлж, эрдэм номд сургах нь бага ангийн багшийн үүрэг, даалгавар. Тэдний үнэнч найз бол сурах бичиг. Тиймээс сүүлийн жилүүдэд зохиогдож буй сурах бичгийн ажиллах дасгал цөөн байдагт эмзэглэж байгаа гэв. Ү.Энх-Амгалан багш ажиллах дасгалгүй гээд сургалтын хөтөлбөрөө дордуулсангүй, өөрийн арга барилыг бий болгожээ. Өөрөөр хэлбэл, шавь нараа бие даалгаж сургах нь чухал хэмээн үздэг байна. “Нэг нь хичээлээс хоцорчиход нөгөө нь тусалдаг. Дэмж­лэг авахдаа хоорондоо эвсэг, мэдэхгүй чадахгүй байгаагаа нэгэндээ хэлээд өгчихдөг. Тухайлбал, цээж бичгийн шалгалт авчихаад дэвтрийг нь хооронд нь солиулаад өөрсдөөр нь засуулдаг. Дараа нь зөв даалгаврыг үзүүлээд хүүхдүүд харь­цуу­лан жиших чадвартай болдог” хэмээн ярьж байна. Тус ангийн багш хүүхдүүдийнхээ матема­тик сэтгэлгээг хөгжүүлэ­хийг зорьдог болохоор 3Б ангийн ихэнх сурагч тооныхоо хичээлд дуртай гэдгээ хэлж байв. Тиймдээ ч өнгөрсөн хичээлийн жилд ангийн дарга Б.Сарангуа Олон улсын математикийн “Кенгру” олимпиадаас III зэргийн диплом авчээ. Сургуулийн матема­тикийн аварга энэ ангиас төрсөн гэнэ.

Тохой нийлүүлэн эрдмийн далайд аялах сурагч насны нэгээхэн дурсамж тэдний сэтгэлд ийнхүү үлдсэн. Зургаа­хан настайдаа сургуу­лийн хаалгыг татсан хэдий ч удахгүй тэд эх орныхоо нэрийг дуурсгах алдар гавьяатай эмч, мисс, бүжигчин, цагдаа, багш нар болцгооно. Тэднийхээ эрдэм сурах ирээдүйн замд нь сэтгэлийн сүү өргөе.