З.БАТЦЭЦЭГ

Дахин боловсруулсан материалаар хийсэн зүйлс барууны орнуудад эртнээс алдартай байсан. Өнөөдөр дахин боловсруулсан материалаар хувцас хийдэг олон брэнд байдаг. Яг ийм хувцас өмсөж байгаагаа яаж ойлгох вэ. Тэдгээрийн давуу болон сул тал нь юу вэ. Хэр аюулгүй вэ. Энэ нийтлэл дэх гол асуултуудад хариулахыг хичээцгээе.

Брэндүүд яагаад дахин боловсруулсан материалыг ашигладаг вэ?

Хог бол манай гарагийг бохирдуулах гол шалтгаануудын нэг юм. Дэлхий дээр жил бүр хоёр тэрбум тонн хог хаягдал гардаг. Үүний багахан хэсгийг дахин боловсруулдаг. Хогийн нэг хэсэг нь хогийн цэг рүү илгээгдэж, тэнд ялзарч, хогийн цэгийн хий гэж нэрлэгддэг бодисыг агаар мандалд гаргадаг. Энэ нь өмхий үнэр ялгаруулж, агаарыг бохирдуулж, тухайн газрын бүх ургамлыг устгаж, хүлэмжийн үр нөлөөг бий болгодог. Хог хаягдлын задралын үр дүнд химийн аюултай шингэн үүсдэг. Хогийн цэгийн өндөр нь хэдэн арван метр хүрч чаддаг тул ийм хольцын найрлага олон янз байж болно. Ууссан ус нь хөрсөнд нэвчиж улмаар хөрс, усыг бохирдуулдаг. Усан хангамжийн эх үүсвэр болсон гол горхинд хортой бодис орж ойр орчмын суурин газруудад аюул учруулж байна. Бусад зүйлийн дотор хог нь ахуйн хэрэгцээнд ашиглаж болох илүү их зай эзэлдэг. Хэдэн жил хогийн цэгт байсан газрыг эргүүлэн авах нь бараг боломжгүй. Энэ хугацаанд олон химийн бодис хуримтлагдаж, ургамал ургахаа больдог. Зөвхөн хуурай газар төдийгүй далайд хог хуримтлагдаж байна. Статистикийн мэдээгээр хог хаягдлын 80 хувь нь газрын эх үүсвэрээс, 20 хувь нь хөлөг онгоцны тавцангаас хаягддаг. Усны гадаргуу дээр бүхэл бүтэн хогон тивүүд үүссэн. Хамгийн том нь Номхон далайд бүртгэгдсэн байдаг. Эрдэмтэд 700 мянгаас 1.5 сая хавтгай дөрвөлжин километр талбайд хүрч чадна гэж таамаглаж байна. Хог хаягдлын 70 хувь нь живдэг. Гадаргуу дээр харагдаж байгаа зүйл бол асуудлын өчүүхэн хэсэг юм гэжээ.

Далайн амьдралд тохиолдох гол аюул бол далайн хог хаягдлын хамгийн их хувийг эзэлдэг хуванцар юм. Загас, шувууд үүнийг хоол хүнсэндээ хэрэглэдэг. Энэ нь ихэвчлэн үхэлд хүргэдэг. Нэг шувууны ходоодноос 234 ширхэг хуванцар илэрсэн байна. Амьтан тэр даруй үхэхгүй ч химийн архаг хордлого авч улмаар ноцтой мутаци, өвчин үүсгэдэг. Нарны гэрлийн нөлөөн дор хуванцар хог хаягдал аажмаар задарч, усанд хортой бодис ялгаруулж эхэлдэг. Үүний үр дүнд олон далайн амьтан үхэж байна. Үүнээс гадна далайн гадаргууг бүрхсэн олон тонн хог хаягдал нь усны баганад гэрэл нэвтрэн орохоос сэргийлж, далайн гүн дэх сая сая амьтныг үхэлд хүргэдэг. Хогны нэг хэсэг нь шатдаг. Энэ нь их хэмжээний хог хаягдлаас ангижрах боломжийг олгодог төдийгүй дулаан, цахилгаан эрчим хүч үйлдвэрлэхэд ашиглагддаг. Гэсэн хэдий ч шаталтын явцад хорт бодисууд нь хүрээлэн буй орчинд зайлшгүй гардаг. Тэдгээрийн хамгийн аюултай нь диоксин, фуран юм. Хог хаягдлыг зайлуулах хамгийн найдвартай арга бол дахин боловсруулах явдал. Энэ нь хорт утааны хэмжээг бууруулаад зогсохгүй байгалийн нөөцийг хамгаалахад хувь нэмэр оруулж байгаа юм. Тиймээс олон брэнд дахин боловсруулсан материал ашиглахыг дэмждэг. Байгаль орчинд ээлтэй, хэмнэлттэй байх нь дахин боловсруулсан материалыг дэмжих гол шалтгаан юм.

Дахин боловсруулалт яаж явагддаг вэ?

Юуны өмнө хог хаягдлыг ангилж, хуванцар, хаягдал цаас, шил, металл, органик гэх мэтийг ялгадаг. Тохиромжгүй хог хаягдлыг устгаж, хоёрдогч материалыг бий болгох нөөц болж чадахыг дахин боловсруулахад илгээдэг. Хог хаягдлын төрлөөс хамааран технологи нь өөр байж болно. Дүрмээр бол материалыг эхлээд өнгө, хэмжээ, чанараар сонгож, дараа нь шахдаг. Дараа нь түүхий эдийг шууд боловсруулахад илгээж, буталж, цэвэрлэж, хатааж, дахин нунтаглана. Төгсгөлд нь дахин боловсруулсан материалыг шинэ бүтээгдэхүүн үйлдвэрлэхэд ашигладаг.

Дахин боловсруулсан материалаар юу хийдэг вэ?

Дахин боловсруулсан материалаас их хэмжээний даавуу үйлдвэрлэдэг. Хуванцар нь ялангуяа, алдартай. Жишээлбэл, полиэфирийг өнөөдөр спортын хувцас, усны хувцаснаас эхлээд борооны цув, хүрэм хүртэл оёход ашигладаг. Мөн хуванцраас нейлоныг гаргаж авах боломжтой. Энэ нь торгоны сайн орлогч болдог. Энэ нь хөнгөн, уян хатан бөгөөд нэгэн зэрэг бат бөх байдаг тул үйлдвэрлэгчид үүнийг их үнэлдэг. Бусад зүйлийн дотор хуванцар нь органза, таффета, ноос, холофибер, синтетик өвөлжүүлэгч болон бусад олон материалын үндэс суурь болдог.

Тэд анхны материалаас юугаараа ялгаатай вэ?

Хоёрдогч эдийг анхдагч эдээс ялгах нь бараг боломжгүй юм. Тэд олон үе шаттай нарийн боловсруулалт хийдэг тул аюулгүй, хоргүй байдаг. Сул талуудаас хоёрдогч даавуу нь нарны гэрэл, чийгэнд илүү мэдрэмтгий байдаг тул илүү хурдан элэгддэг. Үүнээс гадна зөвхөн тод эсвэл бараан өнгөөр будаж болно. Энэ нь өнгө сонгох боломжийг их бууруулдаг. Гэсэн ч ийм зүйл хямдхан биш. Боловсруулалтын нарийн төвөгтэй байдал, үргэлжлэх хугацаатай холбоотой юм.

Дахин боловсруулсан зүйл өмсөж байгаа гэдгээ яаж мэдэх вэ?

Үүнийг шошгон дээрх тэмдэглэгээгээр тодорхойлж болно. Хэрэв энэ зүйл дахин боловсруулсан материалаар хийсэн бол дахин боловсруулах дүрс гарч ирнэ.

Хэн аль хэдийнэ санаачилгыг дэмжсэн бэ?

Дахин боловсруулсан материалаар хийсэн хувцсыг тансаг зэрэглэлийн болон олон нийтийн зах зээлийн брэндүүд үйлдвэрлэдэг. Прада дахин боловсруулсан нейлон руу бүрэн шилжиж, түүнээс хүрэм, борооны цув, цүнх, үүргэвчийг хийхээр шийджээ. H&M нь дахин боловсруулсан даавуугаар хийсэн Conscious Collection-ийн бүхэл бүтэн цувралтай. Үүнээс гадна Stella McCartney, Adidas, Nike, Levi's, Asics, American Apparel, Topshop, Marks&Spencer, Max Mara болон бусад олон брэнд санаачилгыг дэмжиж байна.

Юуг дахин боловсруулж болох вэ?

Та хуванцар, хаягдал цаас, хуучин хувцас, гутал, металл, шил мөн Тетра Пак (ундаа, сүүн бүтээгдэхүүний уут)-ийг дахин боловсруулалтад өгч болно.

Эх сурвалж: “Зууны мэдээ” сонин

2022 ОНЫ ТАВДУГААР САРЫН 17. МЯГМАР ГАРАГ. № 98 (6830)