Ө.СОНОР
Манай улсын хууль зүйн салбарт шинэчлэл хэрэгтэй гэж 10 гаруй жилийн өмнөөс ярьсаар өнөөг хүрч байна. Үе, үеийн Хууль зүйн сайд нар үүний талаар байнга дурсдаг боловч дорвитой өөрчлөлт хийсэн нь үгүй юм.
Харин энэ удаад сайд Х.Тэмүүжин салбарынхаа эрх зүйг өөрчлөх 11 хуулийн төслийг бэлдэж байна. Үүнээс зургааг нь бэлэн болгож УИХ-д батлуулахаар өргөн барьсан ч тавыг нь хэлэлцэхээр болов. Салбарын яамнаас нь боловсруулсан Х.Тэмүүжиний багц хуулиудыг хэлэлцэх эсэхийг уржигдар УИХ дахь Хууль зүйн байнгын хороогоор шийдсэн юм.
Хууль сахиулах байгууллагын үйл ажиллагааны шинэтгэлийн хүрээнд гэж нэрлэсэн эрх зүйн зохицуулалтын талаарх багц хуулиуд нь батлагдахаасаа өмнө нэлээд хэдэн шалгуурыг давах бололтой. Х.Тэмүүжин энэ удаад өөрийнхөө хийж буй өөрчлөлт гэж зургаан тусдаа хуулийг оруулж ирсэн юм. Үүнд Мөрдөх албаны тухай, Цагдаагийн албаны тухай, Хууль сахиулагчийн эрх зүйн байдлын тухай, Маршалын албаны тухай, Гэрч, хохирогчийг хамгаалах тухай, Төлбөрийн чадваргүй яллагдагчид үзүүлэх хууль зүйн туслалцааны тухай гэсэн хуулиуд багтав.
Тэрээр уржигдар байнгын хорооны хуралдаан эхэлхэд Мөрдөх албаны тухай хуулиа татаж буйгаа дуулгасан. Сүүлийн жилүүдэд манай улсад хүний наймаа, мөнгө угаах, хар тамхины, албан тушаалын зэрэг зохион байгуулалттай, нууц аргаар үйлдэгддэг гэмт хэрэг эрс нэмэгдэж байгаа тул үүнтэй тэмцэх тусдаа бүтэц бүхий албатай байх нь зүйтэй гэж энэ хуулийн төслийн танилцуулгад дурдсан байв. Нэг ёсондоо АНУ-ын Холбооны мөрдөх товчоотой адил агентлагын хэмжээний бүтцийг байгуулахад хуулийн зорилго оршиж байгаа ажээ. Гэвч дээрх төслийг дахин сайжруулах шаардлагатай гэсэн үүднээс санаачлагч нь татаж авсан. Үлдсэн хуулиудын хувьд олны анхаарлыг татсан хэд, хэдэн зүйл байгааг энд дурдах хэрэгтэй. Юуны өмнө ач холбогдлоороо Үндсэн хуулийн дараа орох шинэчлэл гэж дээрх хуулийн төслийг санаачлагчид үзэж буй юм билээ. Нийгмийн харилцааг зохицуулж буй эрх зүйн шинэтгэлийг хийхэд дээрх хуулиуд онцгой ач холбогдолтой гэж танилцуулж байгаа юм. Цагдаагийн тухай хуульд гэхэд л албан тушаал дагаж цол олгодог байхаар тусгасан нь олон хүний уурыг хүргэсэн бололтой. Газар, хэлтсийн дарга болбол шууд хурандаа цол зүүх гэнэ. Тэгэхээр ерөөсөө л албан тушаалын төлөө үхэн хатан явах хэрэгтэй болох нь гэх шүүмжлэл дагуулсан. Харин Х.Тэмүүжин үүнийгээ “Тухайн хүн Удирдах албан тушаалаасаа буувал авсан цолоо хураалгана. Тэгэхээр ажил хийдэг хүн албан тушаал хаших цэвэр өрсөлдөөн гарна” хэмээн хамгаалсан байна лээ. Цагдаагийн албаны тухай хуульд байсан бас нэг содон зүйл нь согтууруулах ундаа хэтрүүлэн хэрэглэж, өөрийгөө удирдах чадваргүй болсон хүн ямар нэг нийгмийн эмх замбараагүй байдал гаргаагүй бол цагдаагийн байгууллагад бус эмнэлэгт эрүүлжүүлэгддэг байхаар тусгасан байв.
Харин Маршалын албаны хуулийн тухайд уг алба нь яллагдагч, ялтныг хуяглан хүргэх ажиллагаа болон оргон зайлсан яллагдагч, ялтныг эрэн сурвалжлах ажиллагааг гүйцэтгэхээс гадна хорих байгууллагад ялтны зүгээс бусдыг барьцаалах, өмч хөрөнгө эвдэж сүйтгэх, галдан шатаах зэрэг нийтийг хамарсан эмх замбараагүй байдал үүссэн зэрэг нөхцөл байдлын үед хориход байгаа гэрч, хохирогчийг хамгаалах зорилгоор хорих байгууллагатай хамтран ажиллахад чиглэнэ гэж үзжээ. Өөрөөр хэлбэл, цагдааг цагдаагаар нь харгалзуулах нь учир дутагдалтай хэмээн өөр бүтэцтэй ажиллуулах зорилго агуулсан байна.
Х.Тэмүүжиний энэ шинэчлэлийг хүчтэй эсэргүүцсэн хүний нэг нь мэдээж Ц.Нямдорж. Хууль зүйн сайдын албыг найман жил хашсан тэрээр байнгын хорооны хуралдааны үеэр “Эдгээр хуулийн төлсийг дахин нягтлуулахаар буцаах саналтай байна. УИХ болоод хуульчид оролцсон томоохон ажлын хэсэг байгуулж тал бүрээс нь судалсны үндсэнд хэлэлцэх нь зүйтэй. Хуулийн төслийг өнгөц харахад асар их алдаа дутагдал байна. Эдгээр хууль Эрүүгийн суурь хуультайгаа хамт орж ирэх ёстой. Эрүүгийн хуулийн өөрчлөлттэйгөө давхар оруулж ирье” хэмээн няцаасан. Ц.Нямдоржид хамаарах автортайгаар 2002 онд нэмэлт, өөрчлөлт оруулсан Эрүүгийн хуульд өнөөг хүртэл “гар хүрээгүй” байгаа боловч өөрчлөх ёстой гэдэгт олон хүн санал нэгддэг нь үнэн юм. Ц.Нямдорж өөрөө энэ хуулиа сайн болсон гэж магтдаг, харин ард түмэн энэ хуулийн балгаар Монгол Улс дээвэргүй шорон боллоо гэж ярилцдаг байсан нь ч үнэн билээ. Харин одоо тэрээр гурван Доржоор овоглодог буюу Ц.Нямдорж, Д.Бямбадорж, Ц.Шаравдорж гэсэн тодотголтой батлагдсан Эрүүгийн хуулиа өөрчлөх хэрэгтэй гэж ярьдаг болсон бололтой. Түүнийг сайд байх үед нэгэн сэтгүүлч “Та Эрүүгийн хуулийг өмнөхөөс нь зөөлчилсөн гэж байна. Гэтэл гадуур Ц.Нямдоржийн хар хууль, хатуу хууль гэж шүүмжилдэг шүү дээ” гэж асуусан байдаг юм. Үүнд тэрээр “Хатууруулсан хоёр л зохицуулалт байдаг. Нэгд, тэнсэх ял. Хүнд гэмт хэрэг үйлдсэн бол тэнсэх заалтыг байхгүй болгочихсон юм. Шалтгаан нь гэвэл тэнсэх заалтыг хэвээр үлдээчихээр иймэрхүү хүнд хэргүүд дээр танил талтай нь, арын хаалгатай нь хэргээс мултраад, жирийн хүн хорих ялыг нь авдаг шударга биш зарчим тогтож магадгүй байсан. Авлига бий болгож ч болзошгүй. Чадалтай, тэнхээтэй нь шүүгч, өмгөөлөгчид мөнгө өгөөд хорих ялыг тэнсэх болгочихдог. Хоёрт, ялаас хугацаанаас нь өмнө суллах гэж байдаг. Жишээ нь, 10 жилийн ялтай хүн долоон жил хоригдоод, засарснаа харуулж чадвал хугацаанаас нь өмнө сулладаг зарчим. Би үүний дотор нэг нөхцөл нэмчихсэн юм. Ял эдэлж байх хугацаандаа төлбөрөө төлсөн байх ёстой гэсэн нөхцөл. Гэмт хэргийн улмаас эд хөрөнгийн, эрүүл мэндийн хохирол бусдад учирдаг. Эрүүл мэндийн хохирол нь дахиад мөнгөөр илэрхийлэгдэж гардаг. Тэр хохирлыг төлсөн байх зарчмыг суулгасан. Хохирлоо төлсөн бол хугацаанаасаа өмнө суллагдаж болох зарчим тогтоосон гэсэн үг. Өөрөөр хэлбэл, хохирогчийн эрх ашгийг хамгаалах, төлбөр төлөгдсөн байх, хохирол арилсан байх зарчим бий болгосон хэмээн хариулсан байдаг. Мөн хууль зүйн салбарын системийг бүхэлд нь шинэчилсэн хууль батална гэвэл энэ парламент, дараагийн парламент ч чадахгүй. Би өөрийнхөө батлуулсан юмыг хадгалах гээд эсэргүүцээд байгаа юм биш, бодит байдал нь ийм” хэмээн ярьж байжээ.
Харин одоо Ц.Нямдоржийн дээрх өөрчлөлтөөс Х.Тэмүүжинийх ялгаатай юу гэх асуулт гарч ирнэ. “Шударга ёс” эвслийн О.Баасанхүү, МАН-ын дарга Ө.Энхтүвшин нарын хэд хэдэн гишүүн бас л Эрүүгийн хуулийнхаа өөлчлөлттэй дээрх хуулийн төслүүдээ оруулж ир гэсэн шүүмжлэлийг хэлсэн байдаг. Гэвч Х.Тэмүүжин тэдэнд бууж өгөхийг хүсээгүй. “Та нар хууль шүүхийн байгууллагын шинэчлэл гэж амныхаа зоргоор ярьдаг. Үүнийх нь хариу болгож төсөл оруулаад ирэхээр болохгүй гэх юм. Ямар учиртай хүмүүс вэ” гэж сөргөж байна. Ер нь бол нэг зүйл тодорхой байгаа. Энэ бол манай хуулийн салбарын эрх зүйг өөрчлөх хэрэгтэй гэдэг нь. Шүүхийн, хуулийн шинэчлэл гэдгийг дор бүрнээ ярьж байгаа энэ үед Х.Тэмүүжиний шинэчлэл Ц.Нямдоржийнхоос өөр байж нийт олны эрх ашигт нийцсэн хуулиуд болж чадах болов уу.
