Ч.ҮЛ-ОЛДОХ

“Ярилцах цаг” булангийн энэ удаагийн зочноор УИХ-ын гишүүн О.Баасанхүү уригдлаа.

-Хууль зүйн салбарт өрнөж буй шүүмжлэлийг УИХ дахь  хуульч гишүүд  хэрхэн дүгнэж байгааг сонирхмоор байна?

-УИХ-ын чуулганы нээлтэд Ерөнхийлөгч “Ард түмний нуруу тэнийлээ. Ард түмэн хууль байдаг юм байна гэдгийг ойлгоод хууль л байвал гэж яриад янзын болж байна. Ер нь хууль зүйн салбар одоо шинэ эргэлт рүү орлоо” гэж хэлсэн. Гэтэл харам­салтай нь тийм биш байна. Шалтгаан нь гэвэл бид  саяхан статистикийн мэ­дээг авсан. Түүнээс үзэхэд нас баралтын тоо 2.4  хувь өссөн байна. Гэмт хэргийн тоо 84.5 хувиар өсч, дээрээс нь 82 мянга буюу бүхэл бүтэн аймгийн хүн амтай тэнцэхүйц хэмжээ­ний хүн торгуулсан байна. Энэ тоо бараг 100 мянгад хүрэх гэж байгаа биз. Тэгэхээр ард түмэн өнөө­дөр ташуур дунд амьдарч байна гэж ойлгох хэрэг­тэй. Нөгөө талаас хэвлэл, мэдээллийн хэрэгслүү­дийг харахад өдөр болгон нэг, нэг шинэ гэмт хэр­гийн мэдээ гарч байна. Үүнийг фронтын мэдээ гэж ярьдаг байх аа. Иргэд ингэж өдөр болгон  гэмт  хэргийн халдлагад өртөх ёсгүй. Тэгэхээр би ард түмнээ мартчихаад байна гэж хэлмээр  байна. Дарга нарын хүрээнд, тэднийг л  ярьдаг,  чухалчилж авч үздэг. Дарга гэмт хэрэг хийвэл  олны өмнө гардаг, тэр нь шүүхээр тогтоог­доогүй байхад улстөрждөг. Тэндээс хэн нэгэн нь оноо авах гэж явдаг. Ийм л чиг хандлага бий болчихлоо. Гэтэл өнөөдөр   хүн бүхэн  сайхан амьдрахыг хүсдэг. Сайхан амьдрахын хам­гийн энгийн жишээ нь эрүүл, аюулгүй орчинд амьд явах баталгаатай амьдрахыг л хүсч байгаа шүү дээ. Өнөөдөр иргэд төрөөс олон юм хүсэхгүй байгаа. Хамгийн гол нь  амьдралын баталгааг  л хүсч байна. Өөрөөр хэлбэл, тэгш боломж, амьдралын баталгааг хүсч байна. Гэтэл  Төрийн тэргүүнээс авахуулаад, хууль зүйн салбар  энэ асуудлыг унал­тад оруулчихлаа. 

-Тэгвэл ямар гарц байна. Гажуудлыг хэрхэн засах вэ?

-Гарц нь маш энгийн. Тухайлбал, би бодож үзсэн. Хууль зүйн сал­барыг шинэчлэх зургаан хууль орж ирлээ гэж  өмнө нь хэлж ч байсан. Онолын хувьд эхлээд  Үндсэн хуулиа, дараа нь иргэний хууль, хуулийг хэрэг­жүүлэх процессын хууль, процессын хуулийг хэрэг­жүүлэх субьектийн хуулиа батлах журмаар явдаг. Тэгвэл өнөөдөр манай систем, ялангуяа хууль зүйн салбарыг авч  явж байгаа хүмүүс урвуу байдлаар яриад байна. Жишээлбэл, өнөөдөр Маршалын албаны хууль гэж ярьж байна. Тэнд маршал гэдэг үгийг яагаад ашиглаж байгааг нь би ойлгохгүй байгаа. Тэр үгнээс болж төсөвт асар их хүндрэл учрахыг үгүйс­гэх­гүй. Өөрөөр хэлбэл, маршалд зориулсан эмб­лем, форм хувцас, баланк гээд тэрбум тэрбумаар  мөнгө урсана. Яагаад Шүүхийн шийдвэр гүй­цэт­гэх ерөнхий газар  нь юмуу, шүүхийн шийдвэр гүйцэтгэх  хууль гаргаад түүнийгээ сайжруулж болохгүй байгаа юм. Үнэхээр тэр маршалын албанд хэрэгжүүлэхээр сайхан санаа, бүтэц байгаа бол энэ хүрээнд зохицуулж яагаад болох­гүй байгаа юм бэ. Нөгөө­тэйгүүр, гэмт хэргийн тухай хууль гэж ярьж байна. Жишээ нь гэмт хэрэг хийсэн хүнийг шүүх тогтоодог. Гэтэл гэмт хэргийн мөрдөгдөж байна гэдгийг юу гэж ойлгох вэ. Гэмт хэрэг гэдэг үг өөрөө хүнийг гэм буруутай гэж байгаатай адил. Орос хэлэнд угловное право буюу эрүүгийн холбог­долтой гэсэнтэй адил. Ингэж махчилсан үг, утгаар хөөцөлдөх  жижиг сажиг зүйлээр  ярихын оронд  өнөөдөр   хууль зүйн салбарын аль хэсэгт асуудал байна, аль хэсгийг нь шинэчлэх юм бэ, юуг нь сайжруулах вэ. Наад зах нь цагдаагийн албан хаагчдын нийгмийн асуудал ямар байна. Үүнийг шийдэх ёстой. Өнөөдөр цомхон бөгөөд хурдтай, хүчтэй байгуул­лагатай баймаар байна. Улстөржсөн хүчний бай­гууллага байх юм бол тэр нь дахиад буруу тийшээ явж байгаа гэсэн үг.

-Өнгөрсөн хугацаанд хууль, шүүхийн байгуул­лага хэрхэн ажилладагийг илүүтэй харуулсан  үйл явдал бол экс Ерөн­хийлөгч Н.Энхбаярыг барьж хорь­сон үйл ажиллагаа. Бодит байдлыг та ямар өнцгөөс харж байна?

-Өнгөрсөн оны дөрөв­дүгээр сарын 13-нд баривчлахаас эхлээд улс төржсөн үйл явдлууд өрнөсөн. Хамгийн сүү­лийн жишээ гэвэл Улсын дээд шүүхийн ерөнхий шүүгч Ц.Зоригт хариу өгөх ёстой байтал тэтгэвэрт гарсан нэг настан өмнөөс нь гарын үсэг зураад хариу өгч байна. Доромжилж байгаа юм уу, дооглож байгаа юм уу. Бид гайхаж байгаа. Ерөнхий шүүгч л хариу өгөх ёстой шүү дээ. Тийм л хуультай. Гэтэл өнөөдөр гэхэд л  Тамгын газрын даргынх нь эхнэр Дээд шүүхийн Ерөнхий шүүгч болох гээд орж ирж байна. Тэр хүн  өмнө нь Н.Энхбаярыг яллах  гээд л  сууж байсан шүү дээ. Тэгэхээр ерөнхийдөө ийм утгагүй асуудал маш хүч­тэй явж байна. Шуудхан хэлэхэд, тэр хүмүүс шалгалтынхаа тестийг бөглөж чадсан уу гэхэд би эргэлзэж байна. Тэгвэл шүүхийн тогтолцоог ин­гэж ялзралд оруулчихаад байна. Нөгөө талаас шаг­налын  зарчим үйлчлээд байгаа юм уу, хаашаа юм. Хаана хаанаа шударга баймаар  байна шүү дээ. Шүүх засаглал хараат бус байх ёстой. Үүний төлөө хууль санаачлахгүй харин нэг хүний  засаглал руу хүчний байгууллагыг төв­лөрүүлж байна. Жишээ нь мөрдөх албаны тухай хуулийг хэлж болно.  Энэ бол маш аюултай үзэгдэл. Тиймээс  түүнийг зогсоо­хын төлөө явна. Тэр тусмаа өнөөдөр МАХН-ын дарга Н.Энхбаярт холбогдуулаад байгаа гэмт хэрэг гэгч нь худал бол­чихлоо  шүү дээ.  Хөрөнгө оруулсан хүн ял авдаг юм бол хөрөнгө оруулах хэрэггүй. Хүн болгон айдастай байна. Юунаас айж байна гэвэл хэрэг хийснээс бус хэнийг ч хэрэгтэн болгож харуулж болох юм байна гэдгээс айгаад  байгаа байхгүй юу.

-Эвслийн гишүүдийн асуудалд  шүүмжлэлтэй  хандаж байгааг хүмүүс янз бүрээр ойлгож ярьж, бичдэг. Нөгөөтэйгүүр за­сагт хамтарчихаад шүүм­жиллээ гэж буруутгадаг?

-Хамтарсан учраас харин ч их ярих ёстой. Засагт ороогүй  байсан бол  арай өөр өнцгөөс бас ярих байсан байх. Орсон учраас Засгийн газрын хариуц­лагыг ч бид үүрэх ёстой. Гавьяаг ч мөн эдлэх ёстой. Гэтэл өнөөдөр нөхцөл байдлыг хар л даа. Ир­гэдийн амьдралыг харъя. Мах хэдэн төгрөг байна,  талх хэд болчихов. Таны, миний халаасанд байгаа мөнгө  амьдралд хүрэлцэх үү, яаж амьдрах гэж байна. Өнөөдөр 500 мян­ган төгрөгийн цалин авдаг хүн хоёр идэхгүй, хоосон хонохгүй шиг байгаа. Гэтэл цалин үнийн өсөлтөө гүйцэхээ байлаа. Энэ бол нийгэм хямрал руу орж байна гэсэн үг. Гадаадын хөрөнгө оруулалт зогс­чихлоо. Дээрээс нь валю­тын нөөц багасч байна. Төсвийн алдагдал хэдэн тэрбумаар ярьж байна. Ийм байхад Ерөнхий сайд уул хадаар явах, олон хүн дагуулж зардал чирэгдэл болгох нь  төрийн  ажил биш. Ийм явцуу байж болохгүй.

-Гэхдээ Засгийн газ­рыг, Ерөнхий сайдыг  дорвитой  шинэчлэл хийнэ гэж иргэд хүлээгээд  байгаа шүү дээ?

-Шинэчлэл хийнэ гэдэг шинэ юм хийхийг хэлдэггүй. Тэр бол байгаа зүйлийг засах, сайж­руулах, шинэлэг болгохыг хэлдэг. Шинэчлэл гээд шинэ юмаар засч сайж­руулаад байгаа юм бол яг юу хийсэн юм бэ. Үүнийг л бид харах ёстой. 11-11 утсыг яриад байгаа юм уу. Юу яриад байна вэ. Тийм биз дээ. Засна, сайж­руулна гэдгийн ард  эрх ашиг  яваад байна. Жишээ нь хуулийн байгуул­лагуудыг хооронд нь мэдээлэл, харилцаагаар холбоно гэж байна. Ард нь эрх ашиг явж байгаа. Хувцас, формын шинэч­лэл л гэж байна, бас л эрх ашиг үйлчилж байна. Хэн оёх юм бэ, хэн авах юм гээд. Орост нэг бай­гууллагыг шинэчлэхэд арван хүн тэрбумтан болсон гэсэн тооцоо бий.  Монголын  тэрбумтнууд хэд болох гэж байна вэ. Монголчууд  түүний тө­лөөсийг төлөөд сууж байна шүү дээ. Ард түмэн ямар буруутай юм бэ. Тиймээс энэ асуудлыг ярих цаг болсон.

-Өнөөдөр Засгийн газ­рыг огцруулах, эсэх асуудлыг олон хүн  ярьж байна. Та ямар бодолтой байна?

-Засгийг огцруулах асуудлыг 100 хоногт дотор нь ярих ёстой байсан уу. Эсвэл одоо огцруулвал улс оронд яаж тусах вэ гэдгийг харах ёстой. Нэг жишээ хэлэхэд, 461 дүгээр ангийн камерт хоригдож байсан тэр залуу шатсан, шатаагүй гэж ярихаас өмнө телевизээр нэвт­рүүлэг гарч байна. Тэр нэвтрүүлэгт нь оролцож байна шүү дээ. Нэвт­рүүлэг гарсан биш түүнд оролцож байгаа байхгүй юу. Энэ бол аймшигтай үзэгдэл. Тэр үйл явдал Монголын төр бөөсөнд хутга гэдэг шиг явж байгаагийн илрэл. Өнөө­дөр алхам бүртээ хүн болгон өөрийн байгааө байр суурьт хариуцлагатай байж чадахгүй байна. Чадахгүй  байгаа учраас солих ёстой. Бушуухан сольсон нь нийгмийн идээ, бээрийг цэвэрлэх алхам болно.  Хорт хавдрыг эхний шатанд нь  гэж үг байдаг шүү дээ.

-Тэгэхээр удахгүй Ерөнхийлөгчийн сонгууль  зарлагдах гэж байна. Ний­гэм гажуудсан өнөөгийн нөхцөлд Төрийн тэргүүн билэг тэмдгийн чанартай байх ёстой юу. Улс орны амьдралд болоод шийдвэр гаргах төвшин дэх оролцоо нь ямар байх ёстой вэ?

-Монгол Улсын Ерөн­хийлөгч УИХ-д ажлаа тай­лагнаж, Их хурал нь түүнтэй нь холбогдуулан чиглэл өгч явах ёстой гэ­сэн одоогийн хэрэгжиж бай­гаа хуулиар явж бай­гаа. Харамсалтай нь хууль, хүчний байгууллага өнөөдөр Ерөнхийлөгчийн хараа, хяналтад орчихсон учраас  түүнээс нь болдог уу, эсвэл тэр байдлыг нь хэтэрхий өндрөөр үнэлээд байна уу. Ерөнхийлөгч УИХ-д ажлаа тайлаг­нах­гүй, хамтран ажил­лахгүй байна. Ерөнхий­лөгч өөрт таалагдсан хуулиа оруулж ирдэг. Таа­лагдаагүй хуу­лиа оруулж ирдэггүй. Уг нь Ерөн­хийлөгч УИХ-д ажлаа тайлагнаж чиглэлээ аваад явах ёстой. Тэгэхгүй бай­гаа учраас Төрийн тэр­гүүн гэж тусдаа субьект гарч ирээд байна. Тэр утгаараа засаглалын хям­рал руу ороод байна.