Д.БОЛОРМАА
Говийн ноён хутагт Данзанравжаагийн өлгий нутагт Ерөнхий сайд Н.Алтанхуяг тэргүүтэй дарга нар тав хоног ажиллалаа. Тэд орон нутгийн хөгжил, цэцэглэлтэй холбоотой хэд, хэдэн тушаал шийдвэрийг газар дээр нь гаргаж амжсныг дуулгая. Тухайлбал, Замын-Үүдийн гаалийн түгжрэлийг багасгах хос замыг гурван жилийн өмнө барих байлаа. Ганц байшин хагас дутуу барьсныг эс тооцвол сайжруулсан зам гэж торойх зүйл алга. Харин Хятадын талынхан өөрийн нутагтаа гэрээ ёсоор хос замаа тавьчихаад монголчууд бидний залхууг гайхашран суугаа сурагтай. Энэ хариуцлагагүй байдлыг хоёр сарын дотор арилгахыг Ерөнхий сайд Н.Алтанхуяг холбогдох дарга нарт хатуу санууллаа. Гурван жил барьж амжаагүй замыг хоёр сарын дотор ашиглалтад оруулахыг сануулсан хэрэг. Шийдвэр ёсоор бол бид ирэх зургадугаар сарын 1 гэхэд Замын-Үүдийн хилээр гарахдаа түгжрэл, бухимдалгүйгээр үйлчлүүлэх болж байгаа юм. Өөр нэг үүрэг өгсөн нь Хятадаас оруулж ирэх цементийг галт тэргээр оруулж ирүүлэх тухай шийдвэр байлаа. Хятадууд манайд цементээ нийлүүлэхдээ галт тэргээр оруулж ирнэ. Харин боомтын орчимд өнөөх цементийг ачааны машинд шилжүүлэн ачина. Ингэснээр цаг зав, санхүү төсвөө үрээд зогсохгүй цемент ачих залуучуудын эрүүл мэндийг золиослож буй нэг үйлдэл. Энэ байдлыг газар дээр нь харсан Ерөнхий сайд Н.Алтанхуяг цементээ машинд шилжүүлэн ачих биш Эрээнээс вагонтой нь шууд Улаанбаатарт оруулж ирэх шийдвэрийг гаргасан. Гагцхүү шийдвэр нь ажил хэрэг болгохыг хүлээх үлдэж байна.
ЦЭЦЭРЛЭГИЙН НАСНЫ 1400 ХҮҮХЭДТЭЙ. ГЭВЧ ЦЭЦЭРЛЭГ АЛГА
Замын-Үүд сум бол Монголын хаалга. Хятадаас Монгол руу ордог зангилаа нь Замын-Үүд сум. Гэвч оршин суугаа газарзүйн онцлог нь энэ суманд тийм ч их ашиг тусаа өгөөгүй байгаа нь хэний ч нүдэнд тусна. Боомт орчимд түгжрэл гэж “мангас”-тай. Дээр нь цэвэр усны хомсдолтой, дулааны асуудалтай. Дамжин өнгөрөх томоохон бүс учраас суурьшмал иргэд өдрөөс өдөрт нэмэгдэн хүн амын тоо хурдацтай өсөх ч тэдэнд үйлчлэх төрийн үйлчилгээ хомс. 20 мянган хүн амтай энэ суманд ердөө 100 хүний ортой эмнэлэг, 2700 хүүхэд суралцах боломжит ерөнхий боловсролын нэг сургууль, цэцэрлэгт 200 хүүхэд хүмүүжиж байна. Цэцэрлэг нь 100 хүүхэд хүмүүжүүлэх орчинтой хэдий ч ачааллаа хоёр дахин нэмэгдүүлсэн нь энэ. Энэ 200 хүүхэд бол хамгийн азтай нь. Цаана нь сургуулийн өмнөх боловсрол эзэмшихийг хүссэн 1400 хүүхэд гэртээ өдрийг өнгөрөөж байгаа юм байна. Сургууль ч мөн адил. Анги дүүргэлт 50 хүрч байгааг сургуулийн захирал бүсгүй Ерөнхий сайдад дуулгасан. Дээрээс нь соёлын төв, спорт заал гэж байхгүй. Одоо байгаа соёлын төв нь 100 хүн ч суулгаад ярилцах боломжгүй. Үүнийг Ерөнхий сайд иргэдтэй уулзах үеэрээ өөрөө онцлон хэлж байлаа. Ийнхүү хилийн зангилаа болсон Замын-Үүдийн хөгжлийг хурдасган “жишиг сум” болгох үүднээс улсын төсвөөс энэ жил 15 тэрбум төгрөг гаргахаар шийдвэрлэснийг Ерөнхий сайд Н.Алтанхуяг дорноговьчуудад дуулгасан. Энэ хөрөнгөөр нэн тэргүүнд сургууль, цэцэрлэг, эмнэлэг, соёлын төв, спортын төв, ногоон байгууламж барих нь зүйтэй гэдэгт санал нэгдэж амжсан. Гэхдээ улсын төсвөөс ногдсон 15 тэрбум төгрөгийг ердөө дээрх бүтээн байгуулалтад зарцуулна. Харин хил, гаальтай холбоотой асуудалд Замын-Үүдийн чөлөөт бүсийн бүтээн байгуулалтын дор өрнөх ажил юм.
Ч.Сайханбилэг: ЗАМАА ТАВИАГҮЙ БАЙЖ ТАЙЛБАР БИТГИЙ ТАВЬ
Замын-Үүдийг баалдаг өөр нэг төрх нь боомтын түгжрэл. Эрээн руу зорчих, Монгол руу нэвтрэхэд аль, аль талд нь түгжрэл гэж цадигаа алдсныг хэн хүнгүй мэдэх биз. Зорчигч, ачаа тээш хоёрыг зэрэгцүүлж байгаад л уур бухимдлыг нь төрүүлнэ. Гэхдээ түгжрэлийг сааруулах төрийн бодлого аль 2010 онд гарсан юм байна. Гэвч ажил хэрэг болоогүй яваа нь энэ. Тодруулбал, 2010 онд Хятадын талтай ярилцаад зорчигч, ачааны машин хоёрыг тусад нь хос замаар гаргахаар болж. Хоёр тал ч өөрсдийн нутаг дэвсгэртээ хос замаа тавих үүрэгтэй.
Хятадын тал энэ үүргээ биелүүлж 1.2 километр замаа тавьчихсан. Харин монголчууд төлөвлөгөө ёсны 2.3 киломер замаа тавих нь байтугай орж гарах байшинг нь ч бариагүй аж. Энэ ажлыг гүйцэтгэнэ гээд ам мөчгөө өгсөн “Баярс констракш”-ны захирал н.Баярсайхан гэдэг бүсгүй “Манай компани 2010 оноос эхлэн гүйцэтгэгчээр ажиллаж эхэлсэн юм. Ажлаа эхлээд удаагүй байтал зам тавих газар орчимд холбооны таван байгууллагын кабель байсан. Дээрээс нь Эрээн хотоос Замын-Үүд сумыг хангадаг 10 мянган кв агаарын шугам бас бий. Үүнийг зайлуулахгүйгээр замаа барьж болохгүй учраас цаг жаахан алдлаа. Бид энэ хугацаанд олон улсын кабель гэмтээж их хэмжээний төлбөр төлснөө хэлье. Ер нь ажил яагаад явсангүй гэдгийг Ерөнхий сайд та өөрөө гааль, хилийн төлөөлөгч нараас нь асуугаарай. Манайд бол энэ орчимд зам тавь гэсэн захиалга өгсөн. Захиалгыг нь биелүүлье гэхээр газар дор нь өчнөөн асуудал байлаа. Үүнийгээ тооцоолохгүйгээр захиалга өгсөн нь өөрөө буруу юм. Гэхдээ бид кабель зайлуулах ажилдаа түүртэж хий хоосон суугаагүй шүү.
Хилээр орж ирэх бараа бүтээгдэхүүнийг шалгах Рентгенээ хүлээлгэн өгсөн” гэж тайлбарлалаа. Харин түүний яриаг Н.Батбаяр, Ч.Сайханбилэг нар үгүйсгэн “Танай компани байшингаа ч барьж амжаагүй байгаа биз дээ. Аль 2010 оны бүтээн байгуулалтыг өнөөдөр хүртэл хийгээгүй шалтгаанаа ингэж тоочих хэрэггүй. Хятадын тал замаа аль хэдийнэ тавьчихаад та биднийг хүлээгээд байна. Ажилдаа жаахан хариуцлагатай ханд. Төсөв мөнгийг нь улсын төсвөөс хангалттай өгсөн шүү” гэж зэмлээд авлаа. Үүний дараагаар Н.Алтанхуяг сайд Гаалийн ерөнхий газрын дарга О.Ганбатад зам болоод боомтын өргөтгөлийн ажлыг зургадугаар сарын 1-ний дотор дуусгах хатуу үүргийг өгсөн юм. Өөрөөр хэлбэл, О.Ганбат дарга гурван жил бүтээгүй ажлыг хоёр сарын дотор дуусгах хэцүү даалгавар авсан. Рентгений тухай тодруулахад энэ нь барааны төрлийг автоматаар тогтоох багаж юм. Гаалийн байцаагчид бараа бүрийг онгичих хэрэггүй болж байгаа гэсэн үг. Рентгенээр бараа бүрийг тоочин хориотойг нь илрүүлэх боломжтой юм байна. Гэвч одоохондоо энэ багажаа ашиглаж үр шимийг нь хүртээгүй явна. Шалтгаан нь мэдээж зам, байшин барилга гээд олон зүйл дээр байгааг Гаалийн Ерөнхий газрын дарга О.Ганбат онцолсон.
ЭРЭЭНИЙ ЦЕМЕНТИЙГ ГАЛТ ТЭРГЭЭР ЗӨӨХӨӨР ШИЙДЛЭЭ
Н.Алтанхуяг сайдын өөртөө оноо цуглуулсан өөр нэг шийдвэр нь Хятадаас оруулж ирэх цементийг галт тэргээр нь оруулж ирүүлэх тухай. Одоо бол манайхан Эрээнээс 800 мянган тонн цемент авч байгаа юм байна. Үүнийх нь тал буюу 400 орчмыг нь галт тэргээр зөөвөрлөж шууд нийслэлд хүргэх нь зүйтэй гэсэн санал юм. Ямар галт тэргээр зөөх вэ гэхээр манай улсаас төмрийн хүдэр ачаад гарч байгаа вагоныг ашиглах. Энэ ажил ирэх арванхоёрдугаар сарын 29-нд биелсэн байхыг Ерөнхий сайд Н.Алтанхуяг холбогдох албаныханд бас л даалгасан. Харин үлдсэн 400 орчим мянган тонныг нь өнөөгийн практик буюу Эрээний галт тэргээс ачааны машиндаа шилжүүлэх зарчмаар ажиллах юм байна. Ингэхдээ гар аргаар ачих бус олон тооны уут цементийг “Том уут” гэгчид нэгтгэн кранаар өргөн ачихыг чухалчлах ёстой болов. Энэ аргаар ачвал нэг вагон цементийг машинд шилжүүлэхэд 20 минут зарцуулна. Харин гар аргаар ачвал 2.30 цаг зарцуулдаг гэх. Чухамдаа цаг хугацаандаа гол асуудал нь байгаа юм биш. Тэр цементийг ачих залуучуудын эрүүл мэндийг бодсондоо гаргасан шийдвэр байлаа. Өөр нэг асуудал нь хилээр ачаа зөөдөг том оврын автомашины жин хэмжээнд хязгаар тогтоосон стандарт гэнэ. 2011 онд гарсан энэ стандартыг мөрдүүлэхийн тулд машиныг урт, өргөн, өндөр, жин гээд олон талаас нь хэмжиж, тогтоосон тооноос давсан хэсгийг тайр гэдэг нь иргэдэд чирэгдэл үүсгээд зогсохгүй өргөн хэрэглээний барааны үнэ өсгөхөөс эхлээд эдийн засгийн хор хохирол дагуулж буй юм байх. Энэ стандартыг эргэн харахыг хүссэн олон иргэн байсан учраас Ерөнхий сайд хүнд даацын зам ашиглалтад ортол дээрх стандартыг мөрдүүлэхгүй байхаар тогтсон юм.
ГААЛЬТАЙ МАШИНЫГ ДАРГА НЬ ХҮЛЭЭН ЗӨВШӨӨРЧ, ЦЭРЭГ НЬ ҮГҮЙСГЭВ
Мөнгө, эрх мэдэлтэй нь хилээр бага татвар төлж, зарим тохиолдолд бараагаа шалгуулахгүйгээр хилээр оруулж ирдэг нь нууц биш. Үүнийг “Гаальтай машин” гэж томъёолдог. Ерөнхий сайдыг Замын-Үүдэд ажиллах үед яригдсан гол сэдэв энэ байлаа. Н.Алтанхуяг Гаалийн ерөнхий газрын дарга О.Ганбатаас “Гаальтай машин” гэж юу болохыг тайлбарлахыг хүсэхэд тэрээр ийн хариулсан юм. Нуугаад яах вэ, “Гаальтай машин” гэдэг нь татварын мөнгийг хөнгөвчлөн төлдөг машин юм. Гаальтай машины асуудал нийгмийн том асуудал болоод байна. Энд манай гааль, цагдаа, тагнуул, төмөр зам гээд орохгүй хүн алга. Эрх дархаа ашиглан татвар төлөхгүй цаашлаад бараагаа шалгуулахгүй оруулж ирж байгаа юм. Үүнийг нь зогсооё гэхээр нөгөө бусад хуулийнхан нь манай хэдэн гаальчдын шахаанд оруулах жишээтэй. Өөрөөр хэлбэл, бурууг нь илчлэхээр өөрийг нь эргүүлэн асуудалд оруулж бүгд найрамдахыг нь уншуулчихаж байна. Үүнийг зогсоох гэж үе, үеийн сайд хичээх ч чадахгүй юм билээ. Гаальтай машин оруулж байгаа гаальчид түүнд нөлөөж байгаа дарга нартай хариуцлага тооцохгүй бол энэ байдал зогсохгүй. Хамгийн аюултай нь, Монголын аюулгүй байдалд хортой бараа бүтээгдэхүүн тэр гаалийн машинаар орж ирэхийг үгүйсгэхгүй. Иймээс манай гаальд мөрдөн шалгах ажлыг олгоно уу. Гаалийн цагдаа гэдгийг маань хуулиар олгооч” гэж учирлав. Ерөнхий сайд гаальтай машины тухай даргаас төдийгүй цэргээс нь ч бас лавлаж амжсан. Тэрээр хил дээр ажиллахдаа бичиг баримт бүрдүүлэлтийн ахлах байцаагч Т.Соёлмаагаас энэ тухай лавлахад “Тийм яриа л бий. Бодит байдалд тийм машин байхгүй. Дэгсдүүлсэн хэрэг” хэмээн тайлбарласан. Газар дээр нь ажиллаж байгаа гаалийн байцаагч үгүйсгэх ч түүний дарга хүлээн зөвшөөрч байна.
ЧӨЛӨӨТ БҮСИЙН БҮТЭЭН БАЙГУУЛАЛТ 2014 ОНД ДУУСНА
Өндөр технологи нутагшуулах, хөрөнгө оруулалтын таатай орчин бий болгосноор эдийн засгийг либералчлах зорилгоор гурван ч хууль, үзэл баримтлалыг УИХ-аас баталсан байдаг. Үүний нэг болох Замын-Үүд эдийн засгийн чөлөөт бүсийн эрх зүйн байдлын тухай хууль 2003 онд батлагдсан ба энэ дагуу 2004 онд чөлөөт бүс байгуулах тухай тогтоол гарч байв. Энэ тогтоолоор чөлөөт бүсийн нутаг дэвсгэрийн хэмжээг 900 га-гаар тогтоон хилийн заагийг тодорхойлсон. “Замын-Үүд” эдийн засгийн чөлөөт бүсийг иж бүрнээр нь байгуулж, хөгжүүлэх стратегийн хөрөнгө оруулагчийг олон улсын нээлттэй тендерээр сонгосон ч хоёр ч удаа цуцлагджээ. Иймд өнгөрсөн хугацаанд төсвийн хөрөнгө оруулалтаар цөөн тооны ажил хийсэн байна. Чөлөөт бүсийн ажлыг эрчимжүүлэхээр БНХАУ-ын Засгийн газрын хөнгөлөлттэй зээлээр хэрэгжих төслийн жагсаалтад 2008 онд оруулсан байдаг. Төслийн нийт өртөг 58.8 сая ам.доллар, үүний 50 саяыг нь БНХАУ-ын Эксим банкнаас, үлдсэнийг манай Засгийн газраас санхүүжүүлэхээр гэрээ хэлэлцээр байгуулжээ. Гэвч бүтээн байгуулалтын ажил төдийлөн урагшлахгүй байсаар өнгөрсөн оны хавартай золгосон байна. Одоо энд дулааны станцын хашаа, дулааны шугам хоолой, ус цэвэршүүлэх үйлдвэр, цэвэр бохир усны шугам хоолойн угсралт, хорооллын чанартай гол гудамжны суурь, замын далан, гүний гурван худгийн өрөмдлөг хийж байгаа гэв. Эдгээрийг энэ ондоо багтаан ашиглалтад оруулахаар төлөвлөснөө Замын-Үүдийн хилийн боомт хариуцсан Засгийн газрын бүрэн эрхэт төлөөлөгч Д.Бэхбат албаныханд дуулгалаа.
