Д.БОЛОР, Ч.ЗОТОЛ

Аймаг, нийслэл, сум, дүүргийн ИТХ-ын дарга, Засаг дарга нар Төрийн ордонд “хичээлд”  сууж байна. Засгийн газрын шинэчлэлийн бодлогыг орон нутагт хэрэгжүүлэхэд эхлээд  удирдлагуудын тархийг цэнэглэх шаард­лагатай бололтой. Энэ үүд­нээс Засгийн газраас  нэгд­сэн сургалт зохион байгуулж буй юм.  Засгийн газрын тэргүүн Н.Алтан­хуяг сургалтыг нээж хэлэхдээ “Шинэчлэл, өөрчлөлтийг Засгийн газрын гишүүд болоод аймаг, нийслэ­лийн  дарга нар хийхгүй, иргэдээ сонсч, шийдвэр гаргахдаа тэдний санал, хүсэлтийг оролцуулбал сая шинэчлэл бий болно. Бүхнийг дарга шийддэг байдлаас татгал­заж, иргэдээрээ хэлэл­цүүлж, тэднийг  сонсч  ажиллах учиртай”-г онц­лов.

Мөн Засгийн газраас  өргөн хэрэглээний бараа­ны үнийг тогтвортой байл­гахын тулд хэрэгжүүлж буй хөтөлбөрийн хүрээнд  үнийн өсөлт саарч, суурь инфляц багасах үр дүн гарч байгаа талаар мэдээлж,  Чингис бондын хөрөнгөөр санхүүжүүлэх ажлуудыг танилцууллаа. Гүйцэтгэх засаглал  2016 онд багтаан бүх аймгийн төвийг нийслэлтэй хатуу хучилттай авто замаар холбоно. Энэ онд Дорнод, Дорноговь, Дундговь, Өмнөговь, Баянхонгор, Хөвсгөл аймгийн төвийг нийслэлтэй холбох 1347 км авто замын ажлыг бондын хөрөнгөөр санхүүжүүлнэ.

Нийслэлд “Гудамж” төсөл хэрэгжиж, 33 замын уулзварыг дөрвөн замын уулзвар болгоно. Мөн Туул, Сэлбэ голын даланг дагуулан хотын нэг захаас нөгөөд хүрэх босоо, хэвтээ тэнхлэгийн хурдны хоёр замын ажлыг эхлүүлнэ. Оюутолгойн уурхайг эр­чим хүчээр хангах, цахил­гаан станцыг Таван­толгойн уурхайг түшиглэн барина.

Шинэ төмөр зам хөтөл­бөрийн хүрээнд барьж байгуулах 1800 км замын бүтээн байгуулалтад сан­хүү­жилт олгохоор шийд­вэрлэснийг орон нутгийн удирдлагуудад танилцуу­лав.  Ерөнхий сайдын төс­вийн багцын хөрөнгөөс айм­гуудад битүү зах ба­рих, оношлогооны төв бай­гуулах ажлыг хийнэ. Энэ ажилд орон нутгийн удирдлагууд санаачил­гатай оролцохыг Засгийн газрын тэргүүн  үүрэг болголоо. Аймаг, сум, дүүр­гийн удирдлагуудын нэгдсэн сургалтад орол­цогчдын байр суурийг хүргэж байна.

Сүхбаатар аймгийн Эрдэнэцагаан сумын Засаг дарга С.Амартайван:

СУМЫН ХӨГЖИЛ ХҮНИЙ ХӨГЖЛӨӨС  ЭХЭЛНЭ

-Аймагтаа хүн ам, газар нутгийн хэмжээгээр  хамгийн томд тооцогддог сумын хувьд Эрдэнэцагаан онцлог байх. Засаг даргын албыг  хүлээж авснаас хойш  юунд анхаарч ажиллаж байна?

-Манай сум аймгаасаа алслагдсан хязгаар нутагт ордог. Гэхдээ сүүлийн жилүү­дэд  хөгжлийн төсөөлөл, ирээ­дүйн зураг сайхан харагдаж байгаа. Яагаад гэвэл манай сумаар дамжиж  Бичигтийн олон улсын боомт хөгжих боломжтой болж байна. Би­чигт-Эрдэнэцагаан-Баруун-Урт чиглэлийн засмал зам, төмөр замын асуудлуудыг ярьж байна. Дэд бүтцийн сал­барт Засгийн газрын бодлогын хэмжээнд энэ асуудлууд яриг­даж буй учраас шийдэгдэнэ гэж ойлгож байгаа. Дээр нь орон нутгийн хөгжлийн сан­гийн хуваарилалт аймагтаа нэлээд өндөр тавигдсан. Энэ нь хүн ам, газар нутаг, алслалт, татварын бүрдүүлэлт гээд олон зүйл хамаарч  байгаа. Цахил­гааны доголдол, шугамын ши­нэч­лэлийг шийдэх, спортын ордон барих зэрэг хэд хэдэн ажлаас хөрөнгө оруулалтыг шийдсэн. Энэ нь орон нутаг өөрсдийн хөгжлийн асуудалд шийдвэрээ гаргасан эхний ажлууд энэ. Улсын төсвөөр 140 хүүхдийн цэцэрлэг баригдана, 2014 онд Тамгын газар, 2015 онд сургууль, цэцэрлэг, эмнэлэг, Бичигтийн боомтод 100 хүүхдийн цэцэрлэг барих томоохон хөрөнгө оруулалт бүтээн байгуулалтын ажил биднийг хүлээж байна. Энэ бүхнээс харахад сум орон нутаг эрчимтэй хөгжих, хүмүүсийн амьдрах орчин тохитой сайхан болох, дэд бүтэц сайжрах дүр зураг харагдаж байгаа. Одоо бид хүний хөгжлөөс сумын хөгжил эхэлнэ гэж үзэж Иргэ­дийн оролцоо-шууд ардчилал нэгдсэн сургалтад цаашид иргэдээ хамруулж, энэ чиглэлд анхаарна.

-Тулгамдсан асуудлууд байна уу сумын хэмжээнд?

-Алслагдсан учраас дэд бүтэц, замын асуудал хүндрэл­тэй байдаг. Одоогоор тулгам­даж буй бэрхшээлтэй асуудал харьцангуй гайгүй байна. Харин газар төлөвлөлт  асуу­далтай байгаа. Бүтээн байгуу­лалтын олон ажил байгаа ч  өмнөх жилүүдэд  төлөвлөгөө­гүй газар олголт нэлээд явагд­санаас шийдэхэд хэцүү байна.

Хэнтий аймгийн Батширээт сумын ИТХ-ын дарга: 

МАНАЙ ИТХ ДӨРВӨН НАМЫН ТӨЛӨӨЛӨЛТЭЙ

-Сумын ИТХ ажлаа юунаас эхлэв. Ямар чиглэлд анхаарч байна?

-Манай сумын нийт газар нутгийн 80 хувийг ойн сан эзэлдэг. Байгалийн баялаг ихтэй. Бусад сумыг бодвол иргэдийн амьжиргааны төв­шин өндөр. Иргэд байгалийн дагалт баялгаасаа тодорхой хэмжээгээр ашиглаж, хувь хүртэж байдаг учраас амьжир­гааны төвшин өндөр байдаг. Сум, орон нутгийн хөгжлийн чиг  жижиг, дунд үйлдвэрлэл,  байгалиа зөв зохистой ашиг­ласан эко аялал жуулчлалыг хөгжүүлэхэд анхаарч байна. Сумын ИТХ-ын ажил бол Засаг даргыг ажиллах нөхцөл бололцоогоор хангахаас гадна, түүн дээр ямар байдлаар ажил­лаж байгааг хянаж, зөвлөж, чиглүүлэх юм. Манайх бусад сумдыг бодвол харьцангуй ардчилсан парламенттай гэж болно. Дөрвөн намын төлөө­лөлтэй. АН  13 суудал авч олонхи болсон. МАН  гурав, ИЗНН дөрөв, МАХН нэг суу­дал­тай. Өнгөрсөн хугацаанд сумын ИТХ өөрийн эрх мэд­лийн хүрээнд нэлээд олон асуудлыг шийдвэрлэсэн. Су­мыг 2012-2016 онд хөгжүүлэх Засаг даргын мөрийн хөтөл­бөр, үндсэн чиглэл, 2013 оны үндсэн чиглэлийг хэлэлцэж, иргэдийн оролцоог нэмэгдүү­лэхэд анхаарлаа. Иргэдийн дуу хоолойг төр, засагт хүргэх үүднээс Иргэний танхим ши­нээр байгуулах, сумын дүр­мийг батлах зэрэг ажил эхлүү­лээд явж байна. Гол сум, ба­гийн иргэдийн санал, бодлыг шийдвэр гаргуулах төвшинд хүргэж, гарч буй шийдвэрт тусгуулах талд анхаарч байгаа.

-Байгаль орчны асуудал хэр хөндөгддөг вэ?

-Сумын нийт нутгийн 60 орчим хувийг лицензтэй тал­бай эзэлж байсан. Бид 2004 оноос  эко сум болгох зорилт тавьж, лицензийг бууруулах, цуцлах талд анхаарч ирсэн. Одоо долоон хайгуулын  ли­ценз таван аж ахуйн нэр дээр  байдаг. Хайгуулынх байхгүй.

Төв аймгийн Баянжаргалан сумын Засаг дарга Г.Дүүрэн:

ОРОН НУТАГТ АМ, АЖИЛ ЗӨРЖ БАЙНА

-Өвлийг өнтэй давав уу. Танай нутагт цагийн байдал ямар байна?

-Манай сум аймгийнхаа зүүн хагаст оршдог, малчид  бэлчээрийн мал аж ахуй голлон эрхэлдэг.  Энэ жил өвөлжилт сайхан орж, хавартай золголоо. Цагийн байдал сайхан байна.

-Энэ жил орон нутгийн төсөв нэмэгдсэн гэж их ярьж байна. Энэ талаар ямар байр суурьтай байна?

-Орон нутгийн төсөв нэ­мэгд­сэн, төсөв захиран зар­цуу­лах эрх мэдлийг нь шил­жүүл­сэн гэж ярьж байгаа ч бодит байдалд тийм биш байна. Орон нутгийн төсөв нэмэг­дээгүй, харин ч хасагдсан. Сүүлийн гурван жилийн дүн­гээс үзэхэд энэ жилийн төсөв ерөнхий дүнгээрээ өссөн, тод­руулбал 40 саяар өссөн байгаа боловч  түүний 30 сая нь цалин  10 саяыг  нь бусад зүйлд нэмсэн ч Тамгын газрын томи­лолт, шатахууны зардлыг 50-60 хувиар бууруулсан байна. Өнөөдөр орон нутагт үйл ажил­лагаа явуулъя гэхэд шатахуу­ны болон томилолтын зардал хүрэлцэхгүй байна. Сарын 545 мянган төгрөгийн шатахууны зардал л гарсан байна. Өмнө нь сая гаруй төгрөг байсныг бараг 60-70 хувиар бууруулсан дүнтэй, зориуд ингэж хийсэн юм уу гэсэн хардлага төрөхөөр байна. Энэ талаар аймгийн удирдлагууд орон нутаг руугаа харсан бодлогыг хийж өгөх хэрэгтэй юм. Тэгэхгүй бол орон нутагт ажил, ам хоёр зөрж байна. Ерөнхийлөгчийн хэлс­нээр өнөөдөр томилдог, чө­лөөл­дөг албан тушаалтан Засаг даргын Тамгын газарт байхгүй. Ганц орлогчоо юм уу, багийн даргаа томилохоос илүү эрх мэдэл алга. Шинэчлэлийн Засгийн газраас цаашид орон нутаг руу харсан ажил зохион байгуулж, дэмжээч гэж хүсэх байна.

Архангай аймгийн Хайрхан сумын Засаг дарга В.Мөнхбат:

БҮТЭЭЛЧ АЖЛЫН ТӨЛӨВЛӨГӨӨ ГАРГАЛАА

-Танай нутагт цаг үеийн байдал ямар байна?

-Энэ жил өвөлжилтийн байдал бусад сумаа бодвол гайгүй орсон. Хаваржилт цааш­даа хүндрэхгүй бол бэлт­гэл сайн байгаа. Орон нутгийн сонгууль оройтож болсноос ИТХ, Засаг дарга ажилдаа хожуу орсон. Гэхдээ ажил хүлээж авснаас хойш иргэдээ ажилтай, орлоготой байлгах, Засгийн газрын мөрийн хөтөл­бөрийг орон нутагт хэрэгжүү­лэх ажилд анхаарлаа. Гол нь иргэдийнхээ санал бодлыг сонсч, тэднээс гарч буй санаа­чилгыг ажил хэрэг болгож, хамтран шийдвэр гаргахад анхаарч байна. Энэ жил аймаг сумын  90 жилийн ой болно. Ойгоо бүтээлч ажлаар угтах төлөвлөгөө гаргаж ажилдаа ороод байна.

Сэлэнгэ аймгийн Засаг дарга С.Бүрэнбат: НОГООГОО ЗАРАХ НЬ УРГУУЛАХААС ХЭЦҮҮ БАЙНА

-Таныг сумдаар ажиллаж байгаа гэж сонссон юм байна. Бүтээн байгуулалтын санал авч хэрэг үү?

-Сэлэнгэ аймагт хавар­жилт хүндрэх төлөвтэй байгаа учраас сумдаар ажиллаж бай­на. Малчидтай ярилцах биш­гүй юм бий. Ялангуяа, бүтээн байгуулалтын талаарх мөрийн хөтөлбөр боловсруулахад мал­чин, тариаланчдын маань са­нал чухал үүрэгтэй. Уг нь мөрийн хөтөлбөрөө боловсруул­чихсан юм. Гэхдээ бидний тавьж хөтөлбөрт олон нийтийг хамарсан асуудал байна уу. Цөөн хүнд тулгарсан асууд­лаар олон хүний асуудал ший­дэх гээд байна уу, үгүй юу гээд саналыг нь сонсч байна. Үү­ний дараа бүтээн байгуулалт, жижиг, дунд үйлдвэрлэлүү­дийг дэмжих хөгжлийн бодло­гоо ярина. Сэлэнгийн хувьд энэ жил хамгийн чухал ажил гэвэл дэд бүтэц байгуулах тухай. Сүхбаатар, Хөтөл, Зүүн­хараа хотод зам харгуйг нь сайжруулах шаардлага байна. Хэдийгээр хотын зэрэглэлтэй ч гэсэн аль 1980 онд хөрөнгө оруулалт хийгдснээс  хойш засвар шинэчлэл хийгээгүй хотууд. Зам харгуйгаас гадна нийтийн орон сууц, дээвэр гээд олон хүндрэлтэй асуудал байгааг шийдэх ёстой. Хоёр­дугаарт, залуу гэр бүлийг орон сууцжуулах тухай. Үйлдвэрлэ­лээсээ яагаад түрүүлж ярив гэхээр Сэлэнгэ аймгийн иргэд залуужиж байна. Ялангуяа, дээд боловсролтой ажлын байр хайсан залуучууд Сэлэнгэд амьдрах сонирхол ихтэй. Ха­рамсалтай нь, амьдрах орон сууц нь байхгүй. Тиймээс хувийн хэвшлийнхэнтэй ярил­цаад бодлогын хүрээнд орон сууцны хорооллыг барихаар зэхэж байна.

-Сэлэнгийг газар тариалан­гүйгээр төсөөлөхөд бэрх. Энэ чиглэлээр ямар ажил хийх юм?

-Газар тариалан гээд төмс хүнсний ногоо, үр тариагаас илүүтэй хөрсөнд анхаарал хан­дуулж байна. Сэлгээний урга­мал ургуулах, тэжээлийн урга­мал тарих шаардлага тулгарч байгаа юм. Нөгөө талаас жи­жиг, дунд үйлдвэрийн хөгжил газар тариалангаа дагаж байна. Уг нь ургуулахад амархан юм. Харин боруулах нь хамгийн хэцүү болж байна. Иргэд маань дотоодын хүнсээ биш БНХАУ-ын төмс аваад байгаа учраас тэр шүү дээ. Үүнд төр, засгийн зүгээс ихээхэн анхаарал хан­дуулах шаардлага байна.

Хэнтий аймгийн Засаг дарга Ж.Оюунбаатар:

ЭНЭ ОНД 1000 АЖЛЫН БАЙР БИЙ БОЛГОНО

-Хэнтий аймаг энэ онд 90 жилийнхээ түүхийг тэмдэг­лэнэ. Үүнийг дагасан бүтээн байгуулалтын ажлууд өрнөж байгаа байх?

-Шинэчлэлийн Засгийн газраас орон нутгийн хөгж­лийн санд 9.8 тэрбум төгрөг хуваарилж өгсөн. Энэ мөнгө­ний 60 хувийг 18 сумандаа тараалаа. 40 хувийг нь айм­гийн төвд бүтээн байгуулал­тын ажилд зарцуулахаар болж бай­на. Урьд нь ийм хэмжээний хөрөнгө оруулалт очиж бай­сангүй. Тийм учраас энэ хө­рөн­гө оруулалт бол аймгийг хөгжүүлэх бүтээн байгуулал­тын санхүүжилт болж байгаа­гаар онцлогтой. Энэ онд Хэн­тий аймаг байгуулагдсны 90 жилийн ой болно. Аймгийнхаа ойтой хамт найман сум 90 жилийнхээ ойг тэмдэглэнэ. Энэ утгаараа ойгоо угтсан бүтээн байгуулалтын ажил аймаг төдийгүй суманд өрнөж байна.

-Аж үйлдвэрийг нэмэгдүү­лэх, иргэдийн амьжиргааны төвшинг дээшлүүлэхэд ямар ажил хийж байна вэ?

-Ард иргэдийг ядуурлаас гаргах хоёр чиглэлээр ажил­лаж байна. Нэгдүгээрт, орон нутгийн хөгжлийн сангийн хөрөнгө оруулалтаас ажлын байр бий болгох. Өөрөөр хэл­бэл, ажлын байр нэмэгдүүлэх төсөл хөтөлбөрийг санхүүжүүл­нэ гэсэн үг.  Үүний түүчээ болгож Малжуулах хөтөлбө­рийг санхүүжүүлж байна. Хоёр­дугаарт, жижиг, дунд үйлдвэрийг дэмжихэд чиглэж ажиллана. Энэ он гэхэд 1000 ажлын байр бий болгоно гэсэн зорилттой ажиллаж байна.

Булган аймгийн Засаг дарга Д.Эрдэнэбат:

БУЛГАН НОГООН ХОТ БОЛНО

-Аймгаа хөгжүүлэх хөтөл­бөр гэж гаргасан гэсэн. Үү­нийгээ тодруулахгүй юу?

-Аймгаа хөгжүүлэх нэгдсэн төлөвлөгөө гаргасан.  Түүний дагуу ажиллана даа. Манайд Байгаль орчин, ногоон хөгж­лийн яамнаас есөн тэрбум төгрөг очиж байна. Тэр мөн­гийг Булган аймагт зөв хуваа­рилаад зөв шингээчих юм бол босоод ирэх боломж харагдаж байна. Түүнээс биш хор цацах эсвэл мод тоолно гэхчилэн ашиг багатай зүйлд төдийлөн зарцуулахгүй. Ногоон Булган болгоё гэсэн хөтөлбөртэй. Ногоон хөгжил зонхилсон ногоон аймаг болно. 

-Ажлын байр нэмэгдүүлэх, иргэдийн амьжиргааны төвшинг дээшлүүлэхэд ямар ажил хийж байна вэ?

-Бид газар нутаг, уул уурхай руу орохгүй. Урьд нь тийм уламжлал байсан. Түүнийгээ хадгалаад явна. Хөдөө аж ахуй түшиглэсэн эдийн засгийн бодлого баримталж явна. Түүнийг түшиглэсэн жижиг, дунд үйлдвэр, ноос ноолуур, арьс шир, мах махан бүтээгдэхүүнд анхаарна. Дээр нь арвин ургац авдаг. Энэ чиглэлдээ түлхүү анхаарах төлөвтэй байна.  Дараагийн бодлого бол аялал жуулчлал. Аялал жуулчлалаа дэлхийн стандартаар хийж чадвал Булган аймаг босоод ирэх чадвартай.

-Онцлог нь юу гэж?

-Түүхэн чиглэлийн аялал.  Шороон бөмбөрөг гэж үзвэр бий. Азид байхгүй үзвэр. Цогтын цагаа балгас, хар балгас зэргээ түүхэн үзвэр болгохоор зорьж байна.

Дархан-Уул аймгийн Засаг дарга С.Наранбат:

ЖИШИГ ХОТ БОЛГОХ ТОМ ЗОРИЛТТОЙ

Манай аймагт улсын төс­вийн хөрөнгөөр бүтээн байгуу­лалтын 36 тэрбум төгрөгийн ажил байна. Орон нутгийн хөгжлийн санд 8.3 тэрбум төгрөг бий.  Томоохон ажил гэвэл Засгийн газрын мөрийн хөтөлбөрт туссан нэлээд олон ажил байгаа. Нефть боловс­руу­лах үйлдвэр 2015 оны төгс­гөлд нээлтээ хийх төлөвлөгөө­тэй. Монгол малын удмыг судлах том лаборитарийн асуудал шийдэгдлээ.

Түүнчлэн үйлдвэр технологийн парк болоод улсын нөөц хадгалах будааны зоорь манай аймагт барина. Ер нь жишиг хот болгохын тулд бишгүй ажил санаачиллаа. Үүнийгээ ажил хэрэг болгох л дутуу байна даа.