Ч.ҮЛ-ОЛДОХ
Монголын бурхны шашны төв, Гандантэгчинлэн хийдийн туурийг тавилцсан зүтгэлтнүүд хийгээд түүхийн амьд нэвтэрхий толь болсон анхдагчдаас өдрийн од мэт цөөхөн үлджээ. “Амьдралын тойрог”-ийн маань гол баатар Гандантэгчинлэн хийдийн цорж лам, Эгэл баатар Г.Диваасамбуу гуай бол тэдний нэг. Туулж өнгөрүүлсэн он жилүүдэд нь цаг үе янз бүрээр солигдож байсан ч тэрээр лам дээлээ тайлалгүй явж ирсэн цорын ганц хүн юм. Тиймээс хоёргүй сэтгэлтэн, ховор хувь зохиолтон гэмээр. Г.Диваасамбуу гуайнх энэ жил Гандангийн дэнжид өнтэй сайхан өвөлжиж байна. Мөн гарч буй могой жилийг ихээхэн өнгөтэй угтаж буй юм. Учир нь хариу нэхэлгүй тус хүргэсэн сайн үйлсийн эздийг тодруулдаг “Эгэл баатар-2012” санал асуулгад оролцогчид түүнийг “Эгэл баатар”-аар өргөмжилсөн билээ.
Энэ тухайд тэрээр “Амьд явсны хэрэг бүтлээ” хэмээн баяртай сууна. Мөн санал асуулгад нэрийг нь дэвшүүлсэн хүмүүс, сүсэгтэн олондоо баярлаж байгаагаа дуулгаж, сайн сайхныг хүсч байгаагаа уламжлав.
МОГОЙ ЖИЛИЙН НОЁН НУРУУ ТӨВШИН БАЙНА
1960 оноос өнөө хүртэл 53 жил Ганданг хөгжүүлэх, буян номын ажлыг дэг жаягийн дагуу явуулахад зүтгэж ирсэн түүнээс Гандантэгчинлэн хийд анх ямар дүр төрхтэй байсныг сонирхвол “1960-1970 онд хийд олон ламтай болж бурхны шавь нарын тоо нэмэгдэж байсан. Ном мэддэг хуучны хүмүүс олон байлаа. Харин сүүлийн үед цагийн аясаар буурлууд маань насан өөд болж, ер нь миний үеийн хууччуул цөөрч байна. Ахмадууд гэвэл далан хэдэн оны үед Гандантэнгчинлэн хийдэд орсон нас сүүдэр 99 хүрч байгаа өвгөн ламтан манай урдхан талд бий. Сонсгол муу, хараа нэлээд муудсан дуулдана. Миний үеийнхнээс 1977 оны үед лам байсан, сүүлд эмийн үйлдвэрийн даргаар ажиллаж байсан Лувсаннамжил гэдэг хүн уншлагад сууж байгаа. Энэ жил нас сүүдэр 85 хүрсэн. 90 хүрч байгаа Гончиг гэж лам бие нь барагтай хэвтэрт орсон. Нас сүүдэр 80 хол гарсан өндөр настнууд бараг үлдсэнгүйдээ, бид хэдээс өөр алга. Харин 70 гаруй насалсан өвгөн лам хэд бий” хэмээн ярьж байна.
Цагаан сар дөхсөн учраас Гандангийн өндөр дэнж хүн зоны хөл ихтэй байгааг сонирхвол Гандантэгчилэн хийд өвлийн сүүл сарын 1-нээс эхлэн балингаа хийж эхэлсэн, хуучин тооллоор 20-нд дууссаныг өвгөн ламтан дуулгав. Ургаж буй жилийн тухайд ерөнхий ноён нуруу нь тэгш сайхан байна хэмээн хууччуул үзэж байгаа гэнэ. Цорж ламтан ч ийм бодолтой сууна. Битүүнээс эхлээд лам нар ном хурах учраас ажил ихтэй болдог. Хурал номын ажлыг цорж ламтан зохион байгуулдаг учраас жилийн жилд завгүй байдаг. Харин энэ жилээс хөл нь өвдөх болсон тул хааяа хүнээр түшүүлж хуралд очдог болсон гэнэ. Жилийн жилд битүүний өдрөөс эхлэн Гандангийн хурал номын ажил ундардаг тул бие гайгүй бол очно хэмээн ярилаа.
СОЁН ГЭГЭЭРҮҮЛЭГЧЭЭС ГАДНА БҮТЭЭН БАЙГУУЛАГЧ
Хүн ардыг соён гэгээрүүлэхэд оруулсан түүний хувь нэмрийг олон нийт сайн мэддэг. Тэгвэл бүтээн байгуулалтын ажилд ханцуй шамлан зүтгэсэн он жилүүд түүнд цөөнгүй. Гандантэгчинлэн хийдийг мөргөлийн дугантай болгоход гардан зохион байгуулж, шашны дээд сургуулийг үүсгэн байгуулахад гар бие оролцож, 1970 оноос хойш тус сургуулийн хичээлийн болон лам нарын байрыг удирдаж бариулсан, 1960 онд бүх аймгийн сүм хийдэд очиж газар дээр нь танилцаж сүм хийдтэй болох их ажлыг эхлүүлсэн гээд дурьдвал урт жагсаалт хөвөрнө.
Хариуцлагатай, найдвартай гээд олон шалгуураар түүнийг дээрх ажлуудад тохоон томилж байсан нь ч харагддаг. Тухайлбал, 1961 онд Эрдэнэзуу хийдийн 108 суварга, лаврин дуганыг засахад Гандантэгчинлэн хийдээс 300 орчим мянган төгрөг гарган засварын ажлыг эхлүүлэхэд түүнийг нярваар тохоон томилсон байдаг. Мөн Эрдэнэзуу хийдийн орой дахь нацагдорж оройт ганжирыг алтдах ажлыг бие даан хийж гүйцэтгэжээ.
Мөн Буддын шашны таван гол урсгалын нэг улааны шашныг уламжлалыг таслалгүй сэргээн авч ирсэн хүн бол Г.Диваасамбуу юм. Өдгөө Гандантэгчинлэн хийд дэх улааны урсгалын ганц хийдийг бүхий л дэг жаягийнх нь дагуу сэргээн босгож, төрхөнд нь оруулсан хүн бол мөн л тэр. Зүүн хүрээ дацанг сэргээн босголцож, “Мамба дацан”-гийн хурлын зохион байгуулалт, бүхий л дэг жаягийг бий болгосон, 750 гаруй жилийн түүхтэй Гарма Гаржүд Үржинпэрэнлайлин хийдийн ном судрыг таслалгүй авчирсан. Мөн хийдийг нь дэг жаягаар нь бүтээн босгосон, Сүхбаатар аймгийн төв дэх Эрдэнэ Мандалын хийдийг сэргээн босгоход хувь нэмрээ оруулсан гээд олон ажилд түүний нэр байнга дурьдагддаг билээ.
Хийдийн нярваас өгсүүлээд цорж лам хүртэл ийнхүү буян номын ажилд зүтгэхдээ тэрээр Гандантэгчинлэн хийдийн бүхий л ажлыг ийнхүү нугалалцаж иржээ. Тэр дотроо хийдийн төсөв санхүүтэй холбоотой асуудал, нэг, хоёрдугаар гарын үсэг зөвхөн түүний гараар дамждаг байснаас үзэхэд шударга, хичээнгүй байсны илрэл. Ашиг хонжоо харсан шунахай нэгэн байсан бол түүнд яахан энэхүү итгэл, хүндлэлийг үзүүлэх билээ.
“ГАНДАНТЭГЧИНЛЭН”-ИЙН ГАДААД ХАРИЛЦААГ ЗОХИЦУУЛАГЧ
Тэрээр 1994-1996 онд Мэгжид Жанрайсиг бурхныг шүншиглэх ажлыг зохион байгуулжээ. Нэг зүйлийг онцлоход 1937 оноос хойш монголд төвд хэлээр ном бүтээсэн хүн байхгүй. Тэгвэл Мэгжид Жанрайсиг бурхны шүншигт юу орсныг төвдөөр бичсэн ганц хүн нь Г.Диваасамбуу ламтан юм. Мөн Далай лам болон Гармаба урсгалын нэрт зүтгэлтэн Гарма Гаржүдийн солдивыг бичжээ. Баргийн хүн төгс сурахад хэцүү төвд хэлийг нэвтэрхий судалж, гаргуун эзэмшсэн түүний эрдэм чадлыг тухайн үед Далай лам онцолсон байдаг. 1979 онд Далай лам Монголд анх удаа заларсан цагаас эхлэн бүхий л үед энэ ажилд санаа тавьж, гадаад харилцааг зохицуулж, гадаадын зочид төлөөлөгчдийг урих, Монголд зочлох ажлыг зохион байгуулах ачааг цорж ламтан үүрч ирсэн байна. Мөн Монголынхоо нэрийг дэлхийн тавцанд гаргах үйлсэд зүтгэж, Азийн буддистуудын Энхтайванчдын их хуралд хэд хэдэн удаа төлөөлөгчөөр оролцож тэргүүлэгч гишүүнээр сонгогдон ажиллаж ирсэн гавьяатай нэгэн. Ганц жишээг дурьдахад Бээжинд болсон буддистуудын их хуралд төлөөлөгчөөр оролцож, “Итгэл” гэдэг номыг дөрвөн хэлээр уншиж, дэлхий дахиныг гайхшруулж байсныг олон хүн мэдэх биз ээ. Бурхны номд нэвтэрсэн цорж ламтан өдгөө хүний хойтохыг дааж, бодийг хөтлөгч номыг гайхамшигтай сурсан. Түүнээс өөр төгс сурсан хүн үгүй гэлцдэг. Хэдийгээр Гүр Даваа Ренбүүчи ламтан Монголд ирсэн ч цорж ламтан түүний зэрэгцээ тэрхүү номыг авч ажлыг нь хөнгөвчилж ирснийг шашин зүтгэлтнүүд ярьж байна.
НОМ УНШААД ЗОГСОХГҮЙ БҮТЭЭЖ ТУУРВИНА
Бусдыг энэрэх буян номын ажилд өөрийгөө зориулан шамдсан тэрээр найман өнчин хүүхдийн эцэг. 1960 онд ханиа өөд болсноос хойш хүүхдүүдээ хүний гар харуулалгүй өсгөж өндийлгөсөн нэгэн. Хөвгүүдээсээ том хүү Д.Тайвансайнхандаа бурхны ном заасан анхны багш нь юм. Өдгөө тэрээр аавынхаа ажил үйлсийг залгамжлан Гарма Гаржүд Үржинпэрэнлайлин хийдийн тэргүүнээр ажиллаж, улааны урсгалыг Монголд хөгжүүлж явна.
Гандантэгчинлэн хийдийн хурал, бясалгалуудыг дааж, голлон зохион байгуулж, хурал номын ажлыг хооронд нь зангидах ажлыг зохицуулдаг хүн бол цорж ламтан гэдгийг түрүүнд өгүүлсэн. Тэгвэл хурал уншлагыг хүмүүс өөр өөрийн өнцгөөс янз бүрээр хардаг. Үнэндээ бол олон түмний амьдралыг амаржуулах, амгалан тайван байлгах, амьдрал ахуйг нь өөдрөг, бие эрүүл, ухаан саруул байлгах үүднээс сайн сайхны төлөө хурал номын ажил зориулагддаг хэмээн Г.Диваасамбуу ламтан өгүүлж байна. Нөгөө талаар буян номын ажил монголчуудын уламжлал, ёс заншлыг шингээснээрээ онцлог, үр өгөөжтэй, ач холбогдолтой гэнэ. Хүн ард, хүүхэд залуустаа энэ талаас нь тайлбарлан таниулах нь тэдний үүрэг аж. Бурхан, номын ажил гэж юу болох, юунд зориулагддаг хийгээд, ёс заншлын олон талт зориулалтыг өөрийн биеэр мэдэрсэн, бурхны шашин хэрхэн дэлгэрсэн болон Гандантэгчинлэн хийд үүссэнийг мэдэх түүхийн амьд “Нэвтэрхий толь”-ийн хувьд цорж ламтан арав гаруй ном бүтээсэн нь уншигчдын гар дээр бүгд очжээ. Шашин түүх, соёл, ёс уламжлалаа хадгалж хамгаалах, түгээн дэлгэрүүлэх бүхий л ажилд Г.Диваасамбуу ламтан ийнхүү зүтгэж, бүтээж яваа соён гэгээрүүлэгч, бүтээн байгуулагч Энэ цагийн эгэл баатар юм.
