З.БАТЦЭЦЭГ
Степан Бурнашевын "Айта" кино Якутад хамгийн их орлого олсон кино болжээ. Кино театрын танхимаас интернет рүү шилжиж, дараа нь бүр гаргах эрхийг нь хасав.
“Якут киноноос үндэстэн хоорондын үзэн ядалтыг өдөөсөн ямар ч аюултай мессежийг би хараагүй. Та киногоо анхааралтай үзэх хэрэгтэй" гэж тодорхой хэлсэн боловч өнөөг хүртэл юу ч өөрчлөгдөөгүй, кино гаргах эрхийн гэрчилгээг буцааж өгөөгүй байна. “Айта”-г гаргах гэрчилгээг хүчингүй болгосонтой холбогдуулан кино судлаачид, Соёлын сайд Ольга Любимова болон Роскомнадзор-т нээлттэй захидал бичсэн бөгөөд уг кино нь нэгдлийн зарчимд харшилсан хор хөнөөлтэй мэдээлэл агуулаагүй гэжээ. Оросын ард түмэн, мөн "ижил үндэстний баатруудын эерэг талууд нь өөр үндэстний баатруудын эрс тэс сөрөг шинж чанаруудтай зөрчилддөг" гэж МК-ийн нийтлэлд тэмдэглэжээ. Якут найруулагчийн ярилцлагыг орчуулан хүргэж байна.
“Айта” бол Якутын тосгонд болсон эмгэнэлт явдлын тухай кино юм. Афоняаг үзэн яддаг гэсэн бичиг үлдээсэн нэгэн сурагч охин нас баржээ. Тэр орой охиныг хүргэсэн цагдаа сэжиглэгдэнэ. Тэр бол Орос, нэрийг нь Афанасий гэдэг. Тосгоныхон хариу арга хэмжээ авахыг шаардаж байна. Мөрдөн байцаагч үнэн мөнийг олж, тогтоохыг хичээнэ. Мөрдөн байцаагчийн дүрд Оюунскийн нэрэмжит Якутын театрын шилдэг жүжигчин Иннокентий Луковцев тогложээ. Афоняд Андрей Фомин, бидний ярилцлагын дараа тэрбээр Арылах наслегийн оршин суугч, цагдаад ажиллаж байсан тракторын жолооч болох нь тодорхой болсон. Кинондоо Степан Афонягийн гэрт очжээ. Түүний эхнэр Сардаана тэдэнд загас шарж өгдөг. Афоня өмнөх өдөр нь загасчилжээ.
Жилийн өмнө Оросын зохиолчдын анхны "Өвөл" кино наадамд "Айта" кино шилдэг найруулагч, шилдэг эрэгтэй жүжигчний шагналыг Иннокентий Луковцев хүртжээ. Соёлын яамны дэмжлэгтэйгээр уг наадам болсон. Дараа нь киног түгээх гэрчилгээг соёлын яам хураажээ.
Степан Бурнашев 2009 онд кино хийж эхэлсэн бөгөөд ямар ч кино боловсролгүй байв. Тэр 14 кино, арваад зохиолтой, мөн өөрийн хамтран зүтгэгч Дмитрий Давыдовын ихэнх киног эвлүүлсэн. Выборг хотод болсон "Европ руу чиглэсэн цонх" наадмын гол шагналыг түүний ачааны жолооч хүйтэнд хэрхэн гараа хазаж тасалсан тухай өгүүлдэг "Хар цас" кино хүртэж байжээ. Степаны кинонуудыг Сөүлийн кино театр, Өмнөд Солонгосын Бусан, Варшав, Сидней, Лос Анжелес зэрэг хотуудад болсон кино наадам, Оросын олон наадамд үзүүлжээ. Дмитрий Давыдовтой хамтран хийсэн "Ыт" кино нь Варшавын олон улсын кино наадмаас хоёр шагнал хүртжээ.
Степан бол өмнө нь мэргэжлийн тамирчин байсан бөгөөд зээрэнцэг шидэлтийн Якутын аварга болсон. Тосгонд өссөн, компьютер-эдийн засагч мэргэжлээр суралцаж, өөрийн хөрөнгөөр кино хийдэг. “Айта”-гийн төлөө машинаа зарж, зээл авсан байна. Эхнэр нь хүртэл энэ талаар мэдээгүй. Степаны зургуудыг өөр хүмүүс авсан мэт адилгүй ялгаатай байдаг. Зураг авалт дээр тэр зөвхөн найруулагч биш, шаардлагатай бол жолоочоор ажилладаг, жижиг дүрд тоглох эсвэл утасны цаанаас ярьж тоглодог. Степаны хамгийн сүүлийн кино бол Дмитрий Давыдовтой хамтран бүтээсэн "Ыт" киноны үргэлжлэл "Эт" юм. Өсвөр насны хүүхдүүдийн хоорондох хэрүүл эцэг эхийн чат дахь зөрчилдөөн болж хувирдаг тухай өгүүлдэг.
-Та богино өгүүллэгээс бүрдсэн хоёр дахь киноныхоо зураг авалтыг хийсэн. Энэ киноны талаар яриач?
--Нэг кинонд хэд хэдэн түүх ярьж болно гэдэг сэтгэл хөдөлгөм. Хэрэв “Ыт” нэг хэв маягаар хийгдсэн бол “Эт” киноны үйл явдлууд илүү олон янз. Манай кино урлагийг мэддэг хүмүүс Дмитрий Давыдов бидний хэн нь аль богино өгүүллэгийг найруулсныг ойлгохгүй байх. Үзэгчдийн санааг зовоосон бүх зүйлийг нэг альманахад цуглуулсан.
-Миний хувьд эхний зураг илүү сэтгэл татам юм. Энэ нь илүү жинхэнэ. Мөн шинэ нь бүх нийтийн, Якут чанар бага юм
-"Ыт" -ийг хаана ч харуулсан, бид түүхүүдийн нийтлэг шинж чанарыг үргэлж тэмдэглэдэг гэдгийг хэлье. Варшавт үзэгч өөрийгөө олж харах шиг боллоо гэж талархаж байсан. Бид Владивосток, Чебоксарыд "Ыт"-ийг үзүүлэхэд их бодит байна гэж байлаа.
-Кино богино өгүүллэгээс бүрдэж байгаад дургүйцэх хүн байхгүй байна уу?
-Энэ нь зарим хүнд таалагдахгүй байж магадгүй ч бид ихэнхдээ сайн үнэлгээ авч байгаа. Бодох дуртай хүмүүст манай альманах таалагдах болно. Мөн цэвэр зугаа цэнгэлийн кино үзэхийг хүссэн хүмүүс бага зэрэг урам хугарах болно. Кино нь эргэцүүлэн бодохыг шаарддаг. Ойлголт нь тухайн киног үзэж буй сэтгэлийн байдал, амьдралын ямар туршлагаас хамаарна даа.
-"Ыт" болон "Эт" нэр нь ямар утгатай вэ?
-“Ыт” – “нохой" эсвэл "буудах" гэсэн утгатай. Киног үзвэл яагаад ийм нэртэй болсон нь тодорхой болно. Дахин хэлэхэд үзэгч бүр өөрийн гэсэн тайлбартай байж болно. "Эт" гэж "хэлэх" ба "мах" гэсэн үг. Энэ нь бас хоёр утгатай. Манай түүхүүдэд эхнэр, нөхөр хоёрын тухай богино өгүүллэгт гардаг шиг ямар нэг зүйлийг хэлээгүй орхидог. Бид харилцах чадвараа алдаж, замын цагдаа нартай зөрчилдөх нөхцөл байдал нь бие биенээ сонсох чадваргүйгээс үүсдэг бөгөөд энэ нь хачирхалтай үр дагаварт хүргэдэг. “Хэлнэ”, “мах” гэдэг үг гарч ирсэн нь мөн чанартаа бид зүгээр махан бие болж байгаатай холбоотой. Байгалиасаа сэтгэн бодох, дүн шинжилгээ хийх, харилцах чадварыг бидэнд өгсөн. Гэхдээ жил бүр бид энэ чадвараа алдаж байна. Мөн бид энэ талаар ярих хэрэгтэй.
-Би таны киног үзэж байхад дотоод цензур бий болж байна. Эхний богино өгүүллэгийн дараа танд санаа зовж эхэлдэг, учир нь "муу хүн" нь "Айта" дээр гардаг шиг дахин Орос эсвэл еврей хүн юм. Дахиад сонор сэрэмжтэй албан тушаалтнууд үүнийг хийсвэр заналхийлэл гэж үзэх болно.
-Энэ түүх нь үндэстний тухай биш, харин тодорхой нөхцөл байдалд хийсэн үйлдлийн тухай юм. Баатрын өсвөр насны максимализмтай холбоотой алдаа энд байна. Бид ямар ч иргэншилтэй холбоогүй, Матвей Ивановичийн иргэншлийг бид мэдэхгүй. Манай баатрууд бол зүгээр л хүмүүс. Зохиол нь бид амьдралдаа алдаа гаргаж, түүнтэйгээ хамт амьдарч байгаа тухай, сэтгэлийн эрэл хайгуулын тухай юм. Одоо манай улсад ийм бүлэглэл байхгүй байгаад бурханд баярлалаа, гэхдээ алдаагаа давтахгүйн тулд үсээ хусуулсан, хас тэмдэгтэй залуус байхгүй байхын тулд үүнийг санах хэрэгтэй. Бид өнгөрсөн үйл явдлуудын талаар ярихдаа сайн ч бай, муу ч бай, тэдгээрийг санаж байх ёстой, гэхдээ түүгээр амьдрах ёсгүй.
Заавал Орос гэлтгүй аль ч улсын түүхэн агшнуудыг хөндсөн кинонууд хэн нэгнийг зүй бус авир гаргалаа гэж орилоод байх ёстой туг биш. Энэ бол ийм үйл явдал болсон дурсамж бөгөөд бид үүнийг мартаж болохгүй. Дөрвөн хүүхдийн аавын хувьд эрүүл нийгэмтэй болохын төлөө би зүтгэж байна. Бид заримдаа мэдээллийн хөгжлөөс хоцорч, хэт хамгаалалтад суудаг. Бид үүнийг эхний өгүүллээр харуулж байна. Гэр бүл салалтын хувь жил бүр өссөөр байгаа бөгөөд одоо 60 орчим хувьтай байгаа нь зөвхөн манай улсад ч биш дэлхий нийтийн хандлага болоод байна. Энэ тухай бодож, өөрсдөдөө ч, үр хүүхдэдээ ч ая тухтай амьдрах нийгмийг байгуулах ёстой. Хүмүүс бид төр биш, шашин биш нийгмийг бүтээдэг. Яг бид. Бид аз жаргалыг байхгүй газраас хайхаа болих хэрэгтэй.
-Таны анхны кинонд зарим түүхүүд амьдралаас төрсөн, таньдаг хүмүүстэй холбоотой байсан. Хоёр дахь киноны хувьд?
-Бид хаа нэгтээ янз бүрийн түүхийг нэгтгэж, бодит үйл явдлуудыг зохион бүтээж, тэдгээрийг өөр өөрийнхөөрөө тохируулсан. Жишээлбэл, "Ыт" кинонд нэг түүх бодит байсан.
-Таны аав шинэ кинонд тоглосон? Хэд хэдэн Бурнашев овог титрт харагдсан
- Тэр зөвхөн "Ыт" кинонд тоглосон. Мөн Якутад Бурнашевууд хангалттай бий. Энэ бол нийтлэг овог нэр юм.
-Хэрэв та найруулагч болоогүй бол одоо юу хийх байсан талаар төсөөлж чадах уу?
-Хэлэхэд бэрх. Би Якутад Эдийн засгийн яаманд ажиллаж байгаад чөлөөт аялалд гарсан. Магадгvй би дэд сайд болтлоо дэвшээд албан тушаалтан болох байсан. Би зөвхөн өөртөө найдаж, ажиллахад маш их дассан тул өөр нөхцөл байдалд өөрийгөө хэн болохыг төсөөлж ч чадахгүй байна
-Таны хамтран зүтгэгч Дмитрий Давыдов саяхан багш байсан бөгөөд сургуулийнхаа ажлыг найруулагчтай хослуулсан. Та нэг мэргэжлийг орхиод шууд өөр мэргэжилтэй болсон уу?
-Би мөнгө олохын тулд гэрэл зураг, видео үйлчилгээ эрхэлж, дараа нь кино урлагт орсон. 2012 онд би үүнийг хийхээр шийдсэн, гэхдээ би киноноос мөнгө олоогүй, би бүх төрлийн халтуур хийж, зөвхөн энэ жил л би бүх өрөө анх удаа төлсөн.
-Та кино хийгээд 12 жил болж байна. Энэ он жилүүд танд юу өгсөн бэ?
-Би ямар ч тусгай боловсролгүйгээр эхэлсэн, би зураг авалтын талбай дээр бүх зүйлийг сурсан. Олон уналт, өр зээл байсан. Би ёс суртахуун, сэтгэл зүйн хувьд маш их зүйлийг даван туулах хэрэгтэй болсон. Энэ бол ертөнцийг танин мэдэх үйл явц юм. Маш их зүйл болсон. Би салсан, одоо дөрвөн хүүхэдтэй. Бас л туршлага.
-Таныг кино урлагийг сонгоход хайртай хүмүүс чинь “Чи юу хийж байгаа юм бэ?” гэж асуугаагүй юу?
-Манай нэг авга ах хүртэл намайг тэнэг гэж хэлсэн. Тэр намайг албан тушаалтан болж, бүх ах эгч нараа татах хэрэгтэй гэж итгэж байсан. Хүн бүр өөрийнхөөрөө амьдралаа зохицуулах ёстой гэж би үргэлж боддог. Та түүнд ямар нэг зүйл хэлж, зөвлөгөө өгч болно, гэхдээ хамгийн түрүүнд дэмжлэг чухал. Хэрэв энэ нь байгаа бөгөөд та хийж байгаа зүйлдээ итгэдэг бол та ямар нэгэн зүйлд хүрэх болно. Нэгэн цагт олон хүн намайг кино урлагт бүү ор, тэр дундаа найруулагчийн мэргэжлийг бүү сонго гэж зөвлөдөг байсан.
-Та эрчим хүчний инженер мэргэжилтэй юу?
-Би Москвагийн Эрчим хүчний дээд сургуулийн Смоленск дахь салбар сургуульд жил хагас суралцаж, дараа нь Якутын Улсын Их Сургууль, Математик, Мэдээлэл зүйн дээд сургуулийг төгссөн. Би мэдээлэл зүйн эдийн засагч мэргэжилтэй.
-Түрээсийн гэрчилгээг хүчингүй болгосноос гадна “Айта”-тай өрнөсөн түүх таны хувьд хэрхэн төгсөв?
-Хэсэг хугацааны дараа киног дахин түгээнэ гэж найдаж байна. Энэ кино нь Роскомнадзор-ын баримт бичигт өгүүлсэн зүйл биш гэдгийг “Айта”-г үзсэн хэн бүхэн ойлгоно. Энэ нь хүний хүчин зүйлээс шалтгаалсан байх магадлалтай. Бүх зүйл байрандаа орох цаг ирнэ.
-Бүгд Найрамдах Саха улсын тэргүүн уг киног дэмжсэн. Дараа нь юу болсон бэ?
-Депутатууд шалгалт явуулахыг санал болгосныг уншсан. БНУ-ын Соёлын яам дээрх захидлыг илгээж, Төрийн Думын депутат хүсэлт тавьсан бололтой.
-Албаныхан чамд санамсаргүй байдлаар тусалсан. Одоо бүгд чамайг мэддэг болсон.
-Энэ бол миний мөрөөдөж байсан алдар нэр биш. Хэн нэгэн "Айта"-тай болсон явдлыг бараг ПИАР гэж үзсэн ч би тийм арга хэрэглэдэг хүмүүсийн нэг биш.
-Та маш их зүйлийг хийсэн. Та өөр юу хийхийг хүсч байна вэ?
-Би бүх санаагаа хэрэгжүүлэхийг хичээх болно. Тэдний маш олон. Тэд өөр. Илтгэлийн түвшинд аль хэдийн бичигдсэн скриптүүд болон програмууд байдаг. Би чадах чинээгээрээ хичээнэ.
-Энэ бүхэн хаанаас эхэлснийг санаж байвал та маш их замыг туулсан. Мэргэжлийн боловсрол дутмаг санагдаж байна уу?
-Одоо биш. Би үүнээс эерэг талыг олохыг хичээж байна. Надад ямар ч хил хязгаар байхгүй, надад ямар нэгэн зүйл зааж өгсөн багш байхгүй. Би бүтцийг дагадаггүй, хүссэнээрээ хийхийг хичээдэг. Би скрипт хэрхэн бичдэгийг мэддэг ч дүрмийг зөрчиж чаддаг. Би өөрөө үзэгч, үзэгчийн хувьд надад юу сонирхолтой байх талаар зураг авалтаа хийдэг.
-Та Дмитрий Давыдов шиг Якутад кино урлагийн Мекка болсон Амгад амьдардаг уу?
-Голдуу Якутскт байдаг ч зун болгон хүүхдүүдтэйгээ Амгад ирдэг. Өнгөрсөн жил хавар очоод нэгдүгээр сард л буцсан. Би өөрөө 2000 онд Якутск руу суралцахаар нүүж очсон ч тэнд ч, энд ч амьдарсан. Хоорондоо 200 км.
-Та саяхан Өмнөд Солонгосын Пусан хотод болсон Азийн шилдэг кино наадамд зочилсон. Үр дүн нь юу вэ?
-Бид кино зах зээлд аль хэдийн дууссан болон ирээдүйн төслүүдээрээ оролцож, худалдан авагч, хамтран продюсер хайж, янз бүрийн хүмүүстэй уулзсан. Энэ нь маш сонирхолтой байсан. Зарим хүмүүс Якут киноны талаар юу ч сонсоогүй. Үүнээс юу гарахыг цаг хугацаа харуулна. Азид бид Оросыг бас Ази гэж тайлбарлахыг хичээж байна. Азийн орнуудад үүнийг Европ гэж үздэг.
Эх сурвалж: www.zms.mn
