МАХН-ын дарга Н.Энхбаярт холбогдуулсан хэргийг шүүх хуралдааны сүүлчийн өдрийн үдээс хойш хэлсэн үгийг бүрэн эхээр нь хүргэж байна.
-Би прокурор болон өмгөөлөгч нарын ярьсныг сонслоо. Ялангуяа энэ шүүх хурал сүүлийнхээ хэсэгт мэтгэлцэх байдал руу орсныг анхааралтайгаар, талархалтайгаар сонслоо. Монголын ард түмэн өнөөдөр харж байгаа. Монголын ард түмнээр зогсохгүй дэлхий харж байгаа гэдгийг сайн мэдэж байна. Тийм учраас шүүх шударга шийдвэр гаргах нь эргээд Монгол Улс ардчилсан орон мөн үү, хүний эрх чөлөөг дээдлэдэг үү, үгүй юу? шүүх хараат бус байдалд ажилладаг уу, үгүй юу? хууль эрх зүйн тогтолцоо нь зөв үү, үгүй юу? хууль үйлчилдэг үү, үгүй юу? гэдгийг нэг бол “тийм”, эсхүл “үгүй” гэж батална. Тийм учраас би ч гэсэн энэ үгийг хэлэхдээ өөрсдийнхөө үзэж байгаа нотлох баримтыг болон санаа бодлоо илэн далангүй тодорхойлж, байр сууриа илэрхийлье гэж бодож байна. Шүүгчид маань миний хэлж буйг эрх биш анхаарах байх гэж найдаж байна.
Өнөөдрийн шүүх хурал бол нэг ёсны хуучин ба шинэ цагийн хоорондын мөргөлдөөн, өрсөлдөөн болж байна гэж бодож байна. Хувь хүнээр нь нэрлэж байгаа юм биш шүү. Гэхдээ прокуроруудын маань хуучин цагийн хуулийн тогтолцооны аргаар ажилладаг, түүндээ баригдсан, тэр маягаар хүнийг заавал яллах гэж улайран зүтгэдэг, өөрсдөө түүнийгээ гүйцэлдүүлэхийн тулд нотлох баримтыг өөртөө ашигтайгаар мушгин гуйвуулдаг ийм хуучин цагийн үйл ажиллагааны хэлбэр өнөөдөр энэ хурлын танхимд тодорхой харагдлаа. Харин өмгөөлөгчид маань өнөөдөр ардчилсан Монгол Улсад, ардчилсан хууль үйлчилж байгаа энэ улсад хүнийг ийм амархан яллачихдаг биш, нотлох баримтыг жинхэнэ ёсоор нь гаргаж, бүрэн дүүрэн уншиж танилцуулж, хүний эрх, эрх чөлөөтэй холбоотой асуудлыг нухацтай шийддэг, шийдэх шийдэхдээ Эрүүгийн хууль болон Эрүүгийн байцаан шийтгэх хуулинд суурилсан гол зарчим болох хүний эрхийг дээдлэн хамгаалах тал руу авч үздэг гэдгийг харууллаа. Энэ бол шинэ цагийн илэрхийлэл.
“Зөвхөн мөрдөн байцаах шатанд л цугларсан нотлох баримт бичгийг ашиглана. Өөр ямар ч нотлох баримт бичгийг ашиглахгүй” гэж Сагсай прокурор хэлж байна. Мөн “Япон Улстай эрх зүйн туслалцаа үзүүлэх гэрээ байхгүй бол яах юм! Тухайн байгууллагад шууд бичиж л хүмүүсийн нотлох баримтыг цуглуулна шүү дээ”. Гэх мэтийн зүйлүүдийг олон дахин давтаж ярилаа. Энэ бол хуучин цагийн хууль хяналтын байгууллагын ажиллагааны илэрхийлэл. Гэтэл нотлох баримтыг аль болох бүрэн дүүрэн цуглуулах ажлаа ямар нэгэн шалтгаанаар мөрдөн байцаагч хийхгүй байвал яах вэ? Хариулт байхгүй.
Тухайлбал, сэжигтэн, яллагдагч нь мөрдөн байцаагчид хандаж өөрийнхөө эсрэг мэдүүлэг өгөхгүй. Харин мөрдөн байцаалт дууссаны дараа тэдний цуглуулсан нотлох баримтыг үзэж байгаад нотлох баримтаа гаргаж өгнө гэсэн байдалтайгаар, цаанаа тийм утга агуулга илэрхийлсэн албан тоотыг Авлигатай тэмцэх газрын дарга Ганболд руу миний бие явуулж байсан. Манай өмгөөлөгч ч тэр үед “Та нэгэнт ийм байр суурь барьж байгаа бол зөв. Таны хэргийг мөрдөж буй байцаагч хэргийн цагаатгах болон яллах талын нотлох баримтыг цуглуулдаг юм. Мөрдөн байцаалт дууссаны дараа хавтаст хэрэгтэй танилцах хангалттай цаг өгдөг юм.
Тэр үед та тусдаа болон өмгөөлөгчийн хамт уншаад дутуу нотлох баримт байвал түүнийгээ гаргаж өгөөд дахин мөрдөн шалгаж өгөөч ээ гэсэн хүсэлтийг тавьдаг юм. Тийм учраас энэ үйл ажиллагаа тийм хуулийн дагуу явна” гэж надад зөвлөж танилцуулсан. Түүнийг нь би зөв зүйтэй зарчим байна гэж ойлгосон.
Тэгтэл намайг дөрөвдүгээр сарын 12-13-ны шилжих шөнө хүч хэрэглэн баривчилж авч явснаас хойш яаран сандран мөрдөн байцаагч нь надад холбогдуулан шалгаж буй хавтаст хэргийн мөрдөн байцаалтыг дуусгаж боосон гэсэн.
Тэгээд өмгөөлөгчийг урьдчилан хорих төвд ирж надтай уулзахад нь би: “Нөгөө таны хэлээд байсан нотлох баримт гаргаж өгөх цаг болсон уу?” гэсэн чинь “Эхлээд бид уншина. Мөрдөн байцаагчид ямар нотлох баримт цуглуулсан байна вэ? Ямар нотлох баримт цуглуулж чадаагүй байна. Эсвэл зориуд хаяж, үрэгдүүлсэн байна уу? гэдгийг шалгаж байгаад мөрдөн байцаагч нарт албан ёсны санал тавина. Тэд тодорхой цаг хугацааг бид нарт олгох ёстой” гэж хэлсэн. Тэгэхээр нь би тийм юм байх гэж бодсон чинь амралтын өдөр болох ням, бямба гаригийг оруулаад дөрөвхөн хоногийн дараа мөрдөн байцаагч нар хэргийг прокурор руу шилжүүлчихсэн. Дөрөвхөн хоногт амжиж 49 хавтаст хэргийг унш гэж тулгаж болдог юм уу? Тэгээд би өмгөөлөгчөөс “Та нар чинь мөрдөн байцаах шатанд хэргийг дууссаны дараа нотлох баримтаа гаргаж, дахин шалгуулах хүсэлт тавьж болдог гэсэн. Тэр чинь яасан бэ?” гэсэн. Гэтэл өмгөөлөгч нар надад “Энэ бол жинхэнэ хууль зөрчсөн үйл ажиллагаа боллоо. Надад, бид нарт тийм бололцоо олгосонгүй. 49 хавтаст хэрэгтэй ёсоор нь танилцаж чадсангүй. Түүн дотор ямар хавтаст ямар баримт бичиг, нотлох баримт цугларсан, цуглараагүйг бид харж чадсангүй. Тийм учраас танд хэлж байсан тийм зүйлийг хийж чадсангүй. Энэ бол жинхэнэ хэлмэгдүүлэлт болж байна” гэж танилцуулсан. Тэгэхээр нь “За тэгвэл би одоо яах вэ?” гэж асуусан. Тэгтэл “прокуроруудтай уулзаж прокурорын шатанд бид нар нотлох баримтаа гаргаж өгнө” гэж өмгөөлөгчид хэлсэн. “Прокурор Мөнхбаатар, Сагсай нартай уулзаж, энэ асуудлыг тайлбарлаж, ойлгуулж, нотлох баримтыг цуглуулах ажлыг хийх болно” гэж өмгөөлөгчид хэлсэн. Тэгсэн чинь мөн адил хоёр хоноод прокуророос шүүх рүү хэрэг явчихсан. “Та нар чинь намайг яагаад хуураад байнаа” гэж өмгөөлөгч нартаа хэлэхэд “Үгүй ээ таныг ерөөсөө хуураагүй. Харин харамсалтай нь мөрдөн байцаагч нар, АТГ, прокурор процессыг зөрчөөд байна. Бид нарт энэ 49 хавтас хэрэгтэй танилцаад тэр шатандаа шүүхэд очихоос өмнө нотлох баримтыг гаргаж ирж, дахин хянаж шалгуулах бололцоо олгохгүй байна. Энэ бол цэвэр хэлмэгдүүлэлт болж байна. Энэ бол улс төрийн захиалгатай хэрэг мөн гэдгийг дахин баталж байна” гэж надад хэлсэн. Ингэж хэлж байгаад Сагсай прокурор уучлаарай, битгий эмзэглээрэй. Тэгээд өнөөдөр болохоор ичих ч үгүй “Нотлох баримтаа өөрсдөө өмнө нь гаргаж өгөхгүй яасан юм бэ, зөвхөн мөрдөн байцаах шатанд цугларсан нотлох баримтыг л шүүхэд танилцуулна шүү” гээд прокурорууд зүтгээд байна. Тэгж энэ асуудлыг шийднэ шүү гэж ярьж байгаа нь өөрөө хуучин цагийн нотлох баримт цуглуулдаг арга, хуучин цагийн хүнд ял тулгахын төлөө улайрдаг аргын илэрхийлэл болж байна. Тийм учраас би нотлох баримтыг өөрийн эрхгүй шүүх дээр өмгөөлөгч нартайгаа зөвлөж байгаад гаргаж өгсөн. Өмнө нь тийм цаг хугацааг бидэнд АТГ болон прокурор олгоогүй учраас өнөөдөр шүүх дээр гаргаж өгсөн. Эрхэм шүүгчид үүнийг бас харгалзан үзэх байх гэж найдаж байна. Хоёрдугаарт, яагаад хуучин цагийн илэрхийлэл, шинэ цагийн илэрхийлэл хоёр энэ зааланд мөргөлдөөд байна вэ? гэдгийг би бас дахин жишээгээр хэлье. Та бүхэн бүгдээрээ үүний гэрч мөн.
Надад тулгасан хэргүүдэд няцаалт, тайлбар хийе.
“АГОНШУ”-ГИЙН БЭЛЭГЛЭСЭН БЭЛГИЙН ТАЛААР
Энд шинээр нотлох баримт болгож гаргаж өгч байгаа Японы бурханы шашны “Агоншу” байгууллагаас телевизийн тоног төхөөрөмж хандивласан тухай албан ёсны тайлбарыг, энэ ажлыг жинхэнэ гардан гүйцэтгэсэн профессор Пема Гялпо гэдэг хүний энэ бүтэн захиаг уншихын оронд прокурор санаатайгаар ганцхан сүүлчийн өгүүлбэрийг нь уншчихаж байгаа юм. Мөнхбаатар прокурор оо! өөрөө нотлох баримтаас иш татаж байгаа бол бүгдийг нь унш, гэтэл жинхэнэ утга агуулгыг нь зориуд мушгин гуйвуулж, яллах талд л ашигтайгаар уншиж байна. Түрүүн биднийг энд мэтгэлцэж, ярилцаж байхад хурал даргалагч шүүгч “Прокурор зөвхөн өөрт ашигтай зүйлийг ярих ёсгүй шүү, өөртөө ашигтай зүйлийг яриулах гэж бусдыг шаардахгүй шүү, өөртөө ашигтай зүйлийг яриулах гэж бусдад нөлөөлөх гэж оролдохгүй шүү” гэж сануулга өгч байсан шүү дээ. Харамсалтай нь Японы бурханы шашны “Агоншу” байгууллагаас надад хувьд телевизийн тоног төхөөрөмж хандивласан тухай албан ёсны тайлбар гэдэг энэ нотлох баримтыг гаргаж өгч байхад Мөнхбаатар прокурор ганцхан сүүлийн өгүүлбэрийг нь уншиж, өөрийнхөө талд ашигтай нотлох баримт юм шигээр ашиглах гэж оролдож байгаа нь өөрөө эргээд прокурорын байгууллага бол яллах л гэж улайрсан үйл ажиллагаа явуулж байгааг дахин нотолж байна. Энэ захианд юу гэж бичсэн юм бэ?
“2009 оны арванхоёрдугаар сарын 09-нд бичсэн албан бичиг. Түүнд: Японы бурханы шашны “Агоншу” байгууллагаас Монголд бурхан шашин, уламжлалт соёлын өвийг нэвтрүүлэх, дэлгэрүүлэх үйл хэрэгт зориулж 2000 оны эхээр буюу 2 дугаар сард 10 сая иенийн нэр бүхий телевизийн тоног төхөөрөмжийг Энхбаяр, хамба лам Чойжамц нарт хувьд нь хандив болгон өгөхөөр болж, тус байгууллагын тэргүүн хамбын тухайн үеийн шадар туслах бид хоёр дээрх хоёр хүнтэй ярилцан тохиролцож, хүлээлгэж өгсөн юм. Тухайн үед Энхбаяр нь эдгээр тоног төхөөрөмжийг Монгол руу оруулах гаалийн зардалгүй байсан бөгөөд Япон Улстай худалдаа бизнес эрхэлдэг эдийн засгийн чадамжтай “Таван богд” компанийн захирал ноён Баатарсайханд хамба лам Чойжамцад мэдэгдсэний үндсэн дээр хувьд нь дамжуулсан. Баатарсайхан тэдгээр тоног төхөөрөмжийн гаалийн татварыг барагдуулж, ирээдүйд Монгол оронд бурханы шашныг дэлгэрүүлж, уламжлалт соёлыг түгээх зорилготойгоор телевизийн нэвтрүүлгийг хийхэд бүгдийг болон нэг хэсгийг нь ашиглах бүрэн эрхтэй болсон юм. Монгол Улсын хөгжлийн төлөө гадаадад нэр хүндийг нь өндөрт өргөж, бурханы шашин дэлгэрүүлэхэд ихээхэн гавъяа байгуулсан Энхбаяр гуайг телевизийн тоног төхөөрөмжтэй холбогдуулан нэр хүндийг нь унагааж байгаад харамсч байна. Баатарсайханд гардуулснаас хойш Энхбаярт энэхүү төхөөрөмж шууд холбоо байхгүйг баталж байна” гэсэн өгүүлбэрийг хэсэгчлэн тасалж “Энхбаярт энэхүү төхөөрөмж шууд холбоо байхгүйг баталж байна” гэсэн маягаар уншиж прокурор нь шүүх хуралд нотлох баримтыг гуйвуулан ашиглаж байгаа нь нөгөө хуучин цагийн илэрхийлэл, хүнийг яллахын төлөө улайрч байгаагийн илэрхийлэл гэж ойлгож, эсэргүүцэж байна.
Хоёрдугаарт: Хавтаст хэрэгт авагдсан, өмгөөлөгчийн удаа дараа уншаад байгаа тэр нотлох баримтыг огт байхгүй юм шигээр прокурорууд хандаад байгаад би гайхаж, бас харамсч байна. Ямар захиа бичиг байгаа вэ? гэхээр “Агоншу” байгууллага Кирияама гэдэг тэргүүн хамбатай. “Агоншу” байгууллагын өмнөөс хувь хүнд албан ёсны бичиг сэлт гаргаж өгч байгаагаа мэдэгдсэн, тэргүүн хамбын гарын үсэгтэй, түүний тамга тэмдэгтэй бичиг баримт бол жинхэнэ нотлох баримт болно шүү дээ. 2000 онд “Агоншу” байгууллагын тэргүүн хамба Кириямагийн “УИХ-ын цөөнхийн дарга, МАХН-ын дарга Энхбаяр танаа” гэж хандаж, хаяглаж бичээд, “танд телевизийн болон аудио тоног төхөөрөмж хандивлалаа” гэсэн захидал байсаар байтал, түүнд өөрийнхөө гарын үсгийг зурсаар байтал нь, өөрийн хувийн болон албан байгууллагын тамгыг дарсаар байтал нь үүнээс илүү нотлох баримт гэж яаж байх юм бэ? хэмээн асуумаар байна. Энэ нотлох баримтын дэргэд Чойжамц гэрчийн мэдүүлэг, миний хэлж байгаа үг, Пема Гялпо профессорын хэлж байгаа үгийг бүгдийг нь бараг нотлох баримт гэж тооцохгүй ч байж болно шүү дээ. Кирияма хамбын эл захидал өөрөө TВ-9-д байгаа жижиг тоног төхөөрөмжийг Ганданд өгөөгүй, Энхбаярт өгсөн гэдгийг хангалттай нотолж буй нотлох баримт болсоор байтал хаа хамаагүй хамбын туслах Алтан-Очир, хамбын туслах Баатар, тэгээд Баатарсайхан болон бусад хүмүүсээс гэрчийн мэдүүлэг аваад, мэдэн будилж, асуудлыг тойрч давхиад байдаг. Энэ үйл ажиллагааг би бас улс төрийн зорилгоор нэг хүнд л ял улайран тулгаж байгаа хэрэг гэж үзэж байна. Кириямагийн захидал энд бэлэн байгаа. Энэ нотлох баримтыг би гаргаж өгөөгүй, харин АТГ-ын мөрдөгчид өөрсдөө гаалиас авч хавтаст хэрэгт оруулсан байгаа шүү дээ. TВ-9 юм уу телевизийн тоног төхөөрөмжтэй холбоотой асуудал дээр үүнээс илүү нотлох баримт байхгүй. Байх ч бололцоогүй.
Дараа нь, манай прокурорын байгууллага, авлигатай тэмцэх байгууллага, мөрдөн байцаах байгууллагын хууль зөрчсөн бас нэг жишээ бол 2012 оны нэгдүгээр сард Япон Улстай эрх зүйн туслалцаа үзүүлэх гэрээ байхгүй байсаар байтал Японы “Агоншу” байгуулагад АТГазрын дарга Ганболд захидал бичиж, телевизийн тоног төхөөрөмжийг хэнд бэлэглэсэн юм бэ? гэсэн чиглүүлсэн асуулт тавьсан байгаа юм. Үнэхээр АТГ асуудлыг нухацтай судалж шалгая гэж байсан бол ТВ-ийн тоног төхөөрөмжийг түрүүн би хэлсэн шүү дээ, хоёр тусдаа, гэхдээ иж бүрдэл нь адилхан тоног төхөөрөмжийг хоёр өөр субъектэд тус тус бэлэглэсэн байдаг юм. Нэг нь Монгол Улсын их сургуульд, нөгөөг нь Энхбаяр, Чойжамц хамбад хувьд нь. Тэгэхлээр яагаад Ганболд даргын бичиж буй захидал тэр тоног төхөөрөмжийг Улсын их сургуульд бэлэглэсэн үү? гэсэн үгийг оруулахгүйгээр зөвхөн Энхбаярт бэлэглэсэн үү? Чойжамцад бэлэглэсэн үү? Ганданд бэлэглэсэн үү? гэж чиглүүлж асууж байгаа юм бэ? Тэгэхээр энэ бол нотлох баримтыг цуглуулахдаа зориуд чиглүүлж, үнэнийг олохын төлөө биш хүнийг яллахын төлөө ажилласны бас нэгэн нотолгоо мөн болж байна.
Тэгээд Сагсай прокурор түрүүнд “Япон Улстай эрх зүйн туслалцаа үзүүлэх бололцоогүй, тийм гэрээ байхгүй. Тэгээд яах юм бэ?” гэж хэлсэн. Миний бодлоор хэнбугай ч хуулийн дагуу л ажиллах ёстой учир хууль зөрчихийн оронд яах ч үгүй л байх ёстой байхгүй юу. Хуулиар ямар байдаг вэ? гэхээр төрийн байгууллага хуулиар зөвшөөрсөн бол уг үйл ажиллагааг гүйцэтгэнэ, зөвшөөрөөгүй бол хийж болохгүй. Гэтэл “Тэгээд бид яах юм, гэрээ байхгүй учир хууль зөрчөөд ч гэсэн нотлох баримт авна шүү дээ” гэж прокурор хэлж байна шүү дээ. Тэгээд хууль зөрчиж авсан бичиг баримт яагаад өнөөдөр нотлох баримтанд тооцогдох ёстой юм бэ? Эрх зүйн орчин байхгүй бол хууль зөрчсөн үйл ажиллагаа явуулах ёсгүй шүү дээ. Яагаад гэвэл өөр улсын хил хязгаар, нутаг дэвсгэр эхэлж байна шүү дээ. Өөр улсын нутаг дээр тэр улсын бүрэн эрхт байдал эхэлж байна. Үүн дээр монголын хууль хяналтын байгууллага мөрдөн байцаах, нотлох баримт цуглуулах, хүнээс мэдүүлэг авах үйл ажиллагаа явуулж болохгүй шүү дээ. Энэ чинь олон улсын гэрээгээр нотлогдчихсон гэдгийг Нарангэрэл өмгөөлөгч тайлбарлаад байна. Тэгтэл урдаас нь “Практик амьдрал дээр ийм байгаа учраас явуулж л таарна шүү дээ” гэж өөрөө хууль зөрчдөгийгөө, улайн цайм яллах гэж оролдож байгаагаа бас дахин нотолж байна. Чойжамц хамбын мэдүүлгийг түрүүн Нарангэрэл өмгөөлөгч уншсан. Би ч ахиад уншчихъя. (Мөнхбаатар прокурорын уншаад байгаа яллах дүгнэлтийн 5 дугаар хуудсанд байгаа).
Түүнд: “Энхбаяр бид хоёрын дунд өгсөн. Бид хоёрт л өгсөн гэж ярьдаг. Би бол шашинд өгсөн юм болов уу гэж боддог” гэдэг. Тэгээд хамгийн сүүлд нь “ТВ-ийн тоног төхөөрөмжийг хэнд нь ямар зорилгоор өгснийг “Агоншу” байгууллага хэлэх байх” гэсэн санаа бүхий өгүүлбэрийг зориуд худал уншаад, “шашинд өгсөн” гэсэн өгүүлбэрийг “Ганданд өгсөн” болгож уншиж байна шүү дээ. Энэ чинь юу гэсэн үг юм бэ? биднийг, шүүхийг хүндэтгэхгүй байна. Өөрийнхөө ажлыг хүндэтгэхгүй байна. Хүнийг яллахын төлөө улайрч байгаагийн илэрхийлэл байхгүй юу. Ядахнаа энэ цаасан дээр байгаа өгүүлбэрээ үг нэмж, хасч биш, байгаагаар нь унш л даа. Тийм учраас би энэ нотлох баримтыг харин намайг цагаатгах, энэ гэрч Чойжамцын мэдүүлэг чинь “Энхбаяр бид хоёрын дунд өгсөн” гэдэг өгүүлбэр нь өөрөө Ганданд өгөөгүй гэсэн үг. Сүүлд нь TВ-9-ийн хамт олон үйл ажиллагааныхаа орлогоос, “Чойжамц хамбыг битгий гомдоогоорой, болохгүй шүү, лам хүнийг гомдоож болдоггүй юм шүү, шашиндаа бас туслах ёстой шүү” гэж миний хэлж шахсаны дагуу өгсөн мөнгийг, Чойжамц өөрөө ухамсартай лам хүний хувьд хувьдаа авч болох байсан ч тэр мөнгийг Энэтхэгт байгаа Монгол сүм хийдийг барихад зориулъя гэж хоёр туслахаа дагуулж ирээд авч, Гандангийнхаа дансаар дамжуулж, Энэтхэгт барьж байсан сүм хийдийнхээ санхүүжилтийн дансанд тушаажээ.
Прокурорууд та нар энэ мэдүүлгийг телевизийн тоног төхөөрөмжийг Ганданд өгсөн мэтээр нотлох баримт болгож байгаа нь бас л мушгин гуйвуулж, нотлох баримтыг өөрийнхөө дур сонирхолд, өнгө үзэмжид тохируулж ашиглах гэж, заавал Энхбаярыг яллах ёстой гэж үйл ажиллагаа явуулах гэж оролдсон оролдлого гэж бодож байна. Дахин хэлье. Кирияма хамбын тэр захиа байхад л энэ асуудал ямар ч эргэлзээгүй Энхбаярт хандивласан, хувьд нь өгсөн юм байна гэдгийг нотолсон баримт. Гэтэл Алтан-Очирын “Хамба ярьж байсан, Хамба нэг тиймэрхүү маягийн юм ярих нь дуулдсан шүү, тийм сураг ажиг гарсан шүү” гэж ярьсан гэрчийн мэдүүлгийг нотлох баримт болгож ашиглаж байгаа нь харамсалтай санагдаж байна.
Өчигдөр гэрч Баатар өөрөө шүүхэд ирээд “Энхбаяр, Чойжамц нарт өгсөн. Харин янз бүрийн ам дамжсан яриа, сураг сонсч байсан тухайгаа л өмнө нь би ярьж байсан байх аа. Одоо сайн санахгүй байна. Би 1999 оноос Гандангаас гарсан. 2000 оноос хойшхи юмыг мэдэхгүй” гэж хэлж байсан. Хүн маш тодорхой юм хэлсээр байтал энэ бүх бодит байдлыг ингэж үгүйсгэж байгаа нь харамсалтай явдал, хүн яллах гэсэн хуучин цагийн үйл ажиллагаа болж байна гэж үзэж байна.
Гандан удаа дараа энэ ТВ-ийг нэхэмжлэх эрхээсээ татгалзсан байна. Яагаад татгалзаад байгаа юм бэ? Яагаад гэвэл Гандан энэ ТВ-тэй хамаагүй. Түүнийгээ Чойжамц хамба мэдэж байгаа учир татгалзаад байна. Хамаатай зүйлээс татгалзахгүй шүү дээ. Тэр битгий хэл та нарт болон АТГ-т захидал бичиж, Ганданд холбоотойг нь баталсан “Агоншу”-гийн бичгийг өгөөч гэхэд нь та нар яагаад тэр хүсэлтийг нь харгалзан үзээд тэр Кириямагийн бичгийг өгч болохгүй байсан юм бэ? Тэр бичгийг өгчихсөн бол Чойжамц хамба “За за энэ бичиг байгаа юм бол би нэхэмжлэгчээр оролцох боломжгүй юм байна. Энхбаярт хаяглаад энэ хандиваа өгчихсөн байна” гэж хэлэх байсан юм. Тийм учраас Гандан өөрөө өөрт нь хамаагүй учраас нэхэмжлэгчээр орохоосоо удаа дараа татгалзсан байна.
ТВ гэдэг бол зөвхөн нэг бэсрэг тоног төхөөрөмж биш, ТВ гэдэг бол ТВ гаргах лиценз, тоног төхөөрөмж, санхүүжилт, баг, программын бодлого зэрэг ийм олон юманд хүрч, бүрдэж байж үйл ажиллагаагаа явуулдаг байгууллага. Гэтэл өнөөдөр манай прокурорын танилцуулж байгаа яллах дүгнэлтэд TВ-9-ийг хааж устга, лицензийг нь хураана, Ганданд тоног төхөөрөмжийг нь өгнө гэсэн байгаа. Энэ бол жинхэнэ хоцрогдол, дээд зэргийн дарангуйллын дэглэмийн илэрхийлэл. Хэвлэл мэдээллийн байгууллагыг үзэл бодлоо чөлөөтэй илэрхийлээд, төр засгийн явуулж байгаа алдаатай оноотой бодлогыг нь тунгаан шүүж, ард түмэндээ үйлчилдэг бүхэл бүтэн бие даасан байгууллагыг худал нотлох баримтыг ашиглаж яллах гэж оролдож байгаа нь өнөөдөр дэлхийд шившгээ тарьж байгаа хэрэг. Монголын ард түмний өмнө ч гэсэн шившгээ тарьж байгаа хэрэг.
Би далдыг харагч биш шүү. Гэхдээ би иймэрхүү шүүхийн шийдвэр гарах гэж байгаа талаар өмнө нь мэдэж байсан юм. Шүүх, прокурорын үйл ажиллагааны талаар сэтгүүлч Оргилмаад болоод “Улс төрийн тойм” сонинд, сэтгүүлч Энэрэлд болоод “Өдрийн сонин”-д ярилцлага өгч байсан. Тэнд “Надад заавал ял өгөх юм гэнэ билээ. Ял өгөх ажил дотроо TВ-9-ийг татан буулгаж, Ганданд өгөх юм гэнэ билээ гэснийг би сонссон” гэж ярьсан байгаа. Энэ болох гэж буй явдлыг сонин дээр олон сарын өмнө хэлсэн байсан. Өнөөдөр Сагсай прокурор тэгж ТВ9-ийг устгах төлөвлөгөө хэлэхэд нь намайг хэвлэл мэдээллийнхэн харсан байх. Би өөрийн эрхгүй инээсэн. Би яагаад далдыг харагч болчихов оо, би яагаад олон сарын өмнө үүнийг мэдэж байв аа? Яагаад гэвэл ийм үйл ажиллагаа явуулна гэдэг нь сонсогдож байсан, найдвартай эх сурвалжаас мэдэгдэж байсан.
Тэгээд ч зогсохгүй, намайг заавал яллахын тулд Сагсай прокурор намайг сонгуульд оруулахгүйн төлөө зүтгэж, ямар ч хуулийн үндэслэлгүй бичгийг Сүхбаатар дүүргийн шүүхэд өгч, түүгээр дамжуулж СЕХ-нд нөлөөлж, нэрсийн жагсаалтаас хасуулсан. Энэ бүх багц үйл ажиллагаа нь Энхбаярыг ямар ч гэсэн яллана гэсэн санаархал, “эзэд”-ийнх нь захиа даалгавар хууль хяналтын байгууллагын хууль бус үйл ажиллагаагаар илэрч байна. Ингэж та нар бүгдээрээ шившгээ тарихаа больцгоо.
Монголынхоо нэр хүндийг бодъё. Монгол өнөөдөр 22 жил ардчилсан гэсэн нэрээрээ явж байгаа шүү. Энэ ардчиллыг өнөөдөр ингэж баллах гэж, 22 жилийн өмнө байсан Монгол руу буцааж аваачих гэж байгаа бол ард түмэн зөвшөөрөхгүй шүү. Үүнийг бас заримд нь маш тодорхой анхааруулж хэлье.
Кирияма хамба энэхүү тоног төхөөрөмжийг Чойжамц хамба бид хоёрт өгөхдөө ямар даалгавар, ямар хүсэлт тавьсан юм бэ? Монголд сүүлийн 70, 80, 90 жил тасраад байсан Бурхан багшийн Их Дүйчин өдрийг Бакула Ренбүчи болон талийгаач Дашбалбар зэрэг нөхдийн хамт сэргээн тэмдэглэсэн. Буддын шашинаа судлах, сурталчлах чиглэлээр ийм мэтийн олон ажил хийсэн хүн учир Чойжамц хамба бид хоёрт энэ тоног төхөөрөмжийг бэлэглэсэн. Түүнээс биш огт юм хийгээгүй хүнд өгөх ч үгүй. Ганданд өгдөг юмаа өгсөн, хэвлэх үйлдвэр өгсөн. Монгол улсын их сургуульд өгдөг юмаа өгсөн. Телевизийн бэсрэг тоног төхөөрөмж өгсөн. Үүнийг ялгаж салгаж ойлгооч, заавал нэг хүнийг яллана гэж битгий ингэж улайраач гэж та бүхнээс хүсч байна.
Эрүүгийн хуулийн 150.3-ын тухай өнөөдөр бид нэлээд маргалдлаа. Би бодохдоо Нарангэрэл өмгөөлөгчийн тайлбарласан тайлбарыг маш зөв гэж бодож байна. Яагаад 150.3-аас албан тушаалтны тухай асуудлыг хассан юм бэ? Зүгээр санамсаргүй хасчихаагүй байлгүй. Албан тушаалтны нөлөө, албан тушаалтан албан тушаалын байдлаа ашиглах, урвуулан ашиглах тухай асуудлыг ямар нэгэн байдлаар тусгасан тийм зүйл заалт 1942 оны Эрүүгийн хуулиас эхлэн зохицуулагдаж байгаад, 2008 онд хуулинд орсон өөрчлөлтөөр хасагдсан юм байна. Би бодохдоо яагаад гэвэл шинэ цаг эхэлсэн байхгүй юу. Магадгүй албан тушаалтан буруу үүрэг даалгаварыг доод шатны албан хаагчид өгвөл тэрхүү албан тушаалтан даалгавар авсан гээд түүнийг нь биелүүлэх албагүй шүү дээ. Тэгээд жингээрээ ч гэнэ үү, нөлөөлөөд ч гэнэ үү, тойруу замаар ч гэнэ үү, битүү замаар ч гэнэ үү, шууд замаар ч гэнэ үү, Сагсай прокурор түрүүн нөлөө үзүүлэх тухай тайлбарлах гэж арга ядаад байх юм. Үгүй ээ.
1950,60,70,80 оны үед даргын юу хэлснийг л хийдэг тийм албан тушаалтнууд байсан байхгүй юу. Бие дааж юм шийдвэрлэх чадваргүй, өөрийн толгойгүй хүмүүс байсан байхгүй юу. Тийм учраас даргын хэлснийг биелүүлснийх нь төлөө, дарга тийм юм хэлж байсных нь төлөө дарга нь бас хариуцлага хүлээдэг байсан байхгүй юу. Би бол энэ өнцгөөс нь харж байна. Одоо бид нар чөлөөтэй нийгэмд амьдарч байна шүү дээ. Бид өнөөдөр ямар ч том хүн, Ерөнхийлөгч ч байсан, Ерөнхий сайд ч байсан буруу үүрэг даалгавар өгвөл биелүүлэх ёсгүй байхгүй юу. Энэ чинь Үндсэн хуулиар хамгаалагдсан эрх байхгүй юу. Өнөөдөр биеэ даасан хүмүүс Монголд амьдарч байгаа байхгүй юу. Тэгэхлээр энэ зүйл заалтыг хасахдаа тэр албан тушаалтан нөлөөлөх асуудлыг нь хаяад “Чи өөрөө шийдвэр гаргаж байгаа бол өөрөө хариуцлагаа хүлээнэ, чи сүүлд нь бултахгүй шүү, чи тэр дарга хэлчихсэн, энэ хүн хэлсэн, тэр хүн хэлсэн гэж хэлж болохгүй шүү, чи өөрөө хариуцлага хүлээнэ” гэдгийг энэ өөрчлөлт өөрөө тодорхойлсон юм байхгүй юу. Тэгэхлээр та нар тэрнийг ойлгоогүй байна. Нөгөө л хуучин цагийн дарга нөлөөлж болдог юм шиг. Одоо шууд удирдлагатай учраас магадгүй прокурорт л тийм байдаг байх. Гэтэл Монголын нийгэм өөрчлөгдчихсөн байхгүй юу. Хууль шүүхийг өөрийн гар хөл болсон хүмүүсээр дүүргээд, тэгээд тэд нараар дамжуулан хүнд зохиомол хэрэг тулгаж байгаа нь хуучин цагийн үлдэгдэл. Орчин үед хүн өөрийнхөө хариуцаж хийсэн юманд л өөрөө хариуцлага хүлээнэ. Дарга дарамтлаад шахаад байна гэж хариуцлагаас мултрах бултах гэсэн оролдлого хоцрогдсон.Тэгээд байгаа нь үнэн юм бол ажлаа өгөхгүй юу. “Би таны энэ буруу даалгаврыг хийхгүй, би ийм тушаал шийдвэр гаргахгүй, би өөрийнхөө эрхийг хуулиар шүүхээр хамгаалуулна. Би энийг чинь биелүүлэхгүй” гэж хэлэх хэрэгтэй байхгүй юу. Тийм ч эрхтэй. Үндсэн хуулиар тэгэж хамгаалагдсан байхгүй юу даа.
Тэгтэл та нар өнөөдөр буруу зүйлчлээд, нөгөө л хуучин цагийн дарга л юу хэллээ доор нь юу дуртайг нь хийдэг хэдэн хүмүүс байдаг юм шиг, Монгол өөрчлөгдөөгүй юм шиг , буруу зүйлчлээд өнөөдөржингөө л Энхбаяр нөлөөлсөн байж магадгүй гээд, бүр энэ шүүхэд сууж буй иргэний төлөөлөгчдөд хүртэл нөлөөлсөн байж магадгүй гэдгийг ойлгуулаад, ерөөсөө нөлөөлсөн ямар ч нотлох баримт байхгүй байтал, “тэр хүн тэгж ярьж байсан, энэ хүн ингэж ярьж байсан” гэдэг дамжмал яриагаар, Энхбаяр нөлөөлсөн учраас л ийм “муухай” юм болсон юм мэт ойлголт төрүүлэх гэж оролдож байна. Үгүй ээ. Одоо дарга нар нөлөөлдөг цаг өнгөрсөн. Одоо иргэд өөрсдөө, төрийн албан хаагчид өөрсдөө асуудлаа хариуцдаг, тэрнийхээ төлөө хариуцлага хүлээдэг тэр цаг ирсэн. Тэрний тухай өнөөдөр шүүх дээр бид ярих ёстой. Тийм учраас энэ буруу зүйлчлэлийг больж, энэ хэргийг хэрэгсэхгүй болгож цагаатгах ёстой гэж бодож байна.
Ингээд TВ-9-тэй холбоотой, тэр тоног төхөөрөмжтэй холбоотой асуудал бол Кирияма хамбын Энхбаярын нэр дээр ирүүлсэн “Танд хандивлаж байна” гэсэн бичгээр л хаагдах ёстой гэж үзэж байна. Прокурорууд минь одоо яллах гэсэн тэр хүсэлдээ хөтлөгдөж битгий улайраач ээ. Үнэнд бүгдээрээ гүйцэгдэе л дээ, үнэнд бүгдээрээ гүйцэгдвэл бид нарт бүгдэд нь ашигтай шүү дээ. Үнэн энд байсаар байтал, тэр Кириямагийн захиа байсаар байтал яагаад тэрнээс өөр тийшээ хараад, өөр хаагуур ямар нэгэн гэрчийг хайгаад яваад байгаа юм бэ? “Үнэнээр явбал үхэр тэргээр туулай гүйцнэ” гэж ярьдаг шүү дээ. Үнэн гэдэг чинь Кириямагийн өөрийнх нь захиа байна шүү дээ. Та нарын яллах гээд байсан тэр худлаа дүгнэлт чинь туулай байна шүү дээ. Тэр туулайг чинь гүйцчихлээ шүү дээ, тэр Кириямагийн захиа, тэр үнэний үхэр тэрэг чинь гүйцээд ирлээ шүү дээ. Өнөөдөр энэ зааланд бид нар ойлголоо шүү дээ. Тэр л үнэнд гүйцэгдье л дээ бүгдээрээ. Тэгээд TВ-9-д бол Энхбаяр, Чойжамц хоёрт хувьд нь хандивласан телевизийн зарим тоног төхөөрөмж байна. Тийм учраас Энхбаяр гэдэг хүн Гандан гэдэг байгууллагад өгсөн телевизийг дундаас нь завшсан юм биш гэдгийг л, ийм үнэнийг л бүгдээрээ өнөөдөр энд олж тогтоолоо шүү дээ. Тэр утгаараа, яахав хэдийгээр яллах гэсэн, та нар яллах гэж улайрсан тэр зүтгэлдээ хэт автсан ч бид хамтдаа энэ үнэнийг олж тогтоолоо шүү дээ. Шүүх үүнийг харгалзан үзэх байхаа гэж найдаж байна.
ОДОО МИАТ-ЫН ОНГОЦООР ХУВИЙН НОМ ТЭЭВЭРЛЭСЭН ТУХАЙ АСУУДАЛ
Бас дахин хэлье. Мөрдөн байцаах ажиллагаа дуусгаад, хэргийг боогоод, өмгөөлөгчид нарт болон тэр эрх ашиг нь хөндөгдөж байгаа бусад хүмүүст танилцуулах үед нотлох баримтуудыг нэмж гаргаж өгнө. Эсвэл шалгуулах шаардлага хүсэлт тавина гэж бид ойлгож байсан чинь тийм бололцоог Авлигатай тэмцэх газар өгөөгүй, прокурор олгоогүй. Тэгээд энэ асуудал шүүх дээр хүрээд ирсэн. Тийм учраас, дараа нь шүүхийн хурал дээр, шүүхийн энэ танхимд тэр нотлох баримтыг гаргаж өгч байгаа юм. Тэр нотлох баримт ямар нотлох баримт вэ? гэхлээр одоо номтой холбоотой асуудлыг ярья.
Түмэнжаргал зөвлөх миний итгэмжлэлээр, миний хувийн бүтээл болох найман боть номыг хэвлүүлэхийн тулд зээл аваад, тэр зээлээ үндэслээд өөрийнхөө харилцаа холбоотой хүмүүсээрээ дамжуулаад Солонгосын хэвлэлийн компанийг олоод, тэд нартай харилцаа тогтоогоод, гэрээ байгуулаад, Солонгост энэ номыг хэвлүүлсэн. Тэр гэрээн дотор хэвлэх болон тээвэрлэх зардлыг Солонгосын тал хариуцна гэж бүр маш тодорхой биччихсэн өгүүлбэр байгаа. Тэрний дагуу Солонгосын тал энэ номыг тээвэрлэх зардлыг нь хариуцаад Монголд ирүүлсэн. 2005 онд Төмөр замын гааль дээр хүлээж аваад гаалийн татвараа төлөөд энэ номыг хүлээж аваад борлуулсан. Борлуулах ажлыг голлон хийсэн хүний нэг Баасанжав 2006 онд “Ерөнхийлөгч таны номыг борлуулах ажлыг бид хийлээ. Энэ ажлыг хийсэндээ баяртай байна. Цаашид хамтран ажиллахад бэлэн байна” гэсэн утга бүхий захидлыг ирүүлсэн байгаа юм. Тэгэхээр энэ бүхэн чинь өөрөө юуг харуулаад байгаа юм бэ? 2005 онд энэ ном хэвлэгдсэн юм байна. Солонгосоос төмөр замаар Монголд ирсэн юм байна. Борлогдсон юм байна. Бас дээр нь ахиад нэг нотлох баримт. Миний тэр үеийн Ерөнхийлөгчөөр ажиллаж байх үеийн хөрөнгө орлогын мэдүүлэг байгаа шүү дээ. Тэр хаанаас орсон орлого вэ? гэдгийг бэлхэн биччихсэн байгаа байхгүй юу. Номоо борлуулаад орсон орлогоосоо би татвараа төлөөд хөрөнгө орлогын мэдүүлэгт биччихсэн байгаа шүү дээ. Прокурорууд та нар залхуураад байгаа юм уу, эсвэл хүсэхгүй байгаа юм уу? Эсвэл мөрдөн байцаагч нар залхуураад байгаа юм уу, эсвэл хүсэхгүй байгаа юм уу? Энэ бүхнийг олоход амархан шүү дээ. 2005, 2006, 2007, 2008 оны хөрөнгө орлогын мэдүүлгийг үз л дээ. Өөрийнхөө хувийн номыг борлуулаад олсон орлогоо би тайлбартайгаар татвараа төлөөд биччихсэн мөнгөний дүн байгаа шүү дээ. Тэгэхлээр залхуураад байна уу? эсвэл ур чадвар дутаад байна уу? Эсвэл яллах дүгнэлтэндээ хэт улайраад байна уу. Ингэж байгаа бол аль аль нь буруу. Залхуурч болохгүй. Ур чадвар муу байвал, ажлаа хийж чадахгүй байвал хийх хэрэггүй. Эсвэл яллах дүгнэлтэндээ улайрч байгаа бол бас тэгж хүн хэлмэгдүүлж болохгүй. Энэ бол хангалттай нотлох баримт. Миний номтой холбоотой ийм хууль ёсны үйл ажиллагаа болсон байна.
Миний ном тэр утгаараа онгоцоор ирээгүй. Харин “Их Монгол Улс” гэсэн нэртэй Засгийн газрын хэвлүүлсэн номыг би онгоцоор ирсэн байж магадгүй гэж бодоод байгаа. Гэхдээ энэ бол миний ном биш учраас би анхаарал тавьж хойноос нь хөөцөлдөөгүй. Гэхдээ энэ байж магадгүй гэж бодоод байгаа ном бол “Их монгол Улс” гэсэн нэртэй хүрэн улаан хавтастай ном байгаа. Энэ номыг Засгийн газрын зардлаар хэвлүүлж байсан учраас, МИАТ компани их ойд зориулсан бүтээл байсан учраас тодорхой хэмжээний хөнгөлөлттэйгээр тээвэрлэсэн байж магадгүй. Тэгээд энэ магадгүй гэдгийг батлаад байгаа нотлох баримт бол шүүх “Их Монгол Улс” гэдэг номыг тээвэрлэсэн зардалтай холбогдолтой маргааныг хэлэлцээд эвлэрэл байгуулж, 4000 гаруй 5000 орчим доллар төлүүлээд шийдсэн тухай баримт. Тэгээд МИАТ компани өөрийнхөө авах ёстой, нэхэмжилж байсан мөнгөө авчихсан юм байна лээ шүү дээ. Тэр чинь яагаад нотлох баримт биш юм бэ? Шүүхийн шийдвэр нотлох баримт биш юм уу? “Их Монгол Улс” гээд шүүхийн шийдвэр дээр биччихсэн байгаа тэр бичиг баримт чинь нотлох баримт биш юм уу? Тэр дөрөв-таван мянган доллар тушаачихсан байгаа, эвлэрлийн гэрээ хийчихсэн байгаа чинь нотлох баримт биш юм уу? Яагаад заавал Энхбаяр тэр найман боть номоо онгоцоор авчирсан болгох гээд улайраад зүтгээд байгаа юм бэ? Энэ чинь юуг харуулж байна вэ? Дахиад л хэлэхэд нөгөө хуучин 90 оны өмнө байсан хүнийг л хэлмэгдүүлье гэвэл заавал хэлмэгдүүлж байж салдаг тэр прокурорын тогтолцоо ч юм уу? Тэр авилгатай тэмцэх газар ч юм уу, эсвэл хууль хяналтын байгууллагын тогтолцоо хэвээр үйлчлээд байна гэдгийг. Одоо бүгдээрээ шинэ Монголдоо дахин төрөе. Үнэнд гүйцэгдэе. Хүн болгоны эрх ашгийг ингэж хэлмэгдүүлэх маягаар зөрчихөө болиё гэж уриалан дуудаж байна.
Энэ номыг хэвлүүлсэн гэдгийгээ Засгийн газар өөрөө нотолж байна. Би бас шүүхэд гаргаж өгсөн байгаа. 2007 оны 3 дугаар сарын 07 өдөр энэ номыг хэвлүүлэх зардлыг буюу 34.9 сая төгрөг, 35 сая орчим төгрөгийг Сангийн сайд Баяртсайханд гаргахыг зөвшөөрсүгэй гэсэн, ийм хөрөнгө гаргах тухай тогтоол гаргачихсан байгаа байхгүй юу. Энэ бүгд чинь Их Монгол Улс байгуулагдсаны 800 жилийн ойн арга хэмжээний хүрээнд Монгол Улсад ирсэн гадаадын зочид төлөөлөгчид, төр, засгийн тэргүүн нар Чингис хаан болон Монгол орны талаар хэлсэн үг, бичсэн тэмдэглэл, санал сэтгэгдэл эмхэтгэсэн номыг хэвлүүлсэн зардал гэж бичсэн байгаа шүү дээ. Ийм бэлэн баримт Засгийн газрын веб сайт дээр хадгалагдаад байж байна шүү дээ. Та нар яагаад компьютерээ асаагаад Засгийн газрын веб сайт руу ороод, 2007 оны тэр хуудсыг нээгээд ийм мэдээллийг авч болдоггүй юм бэ? Энийг мөрдөн байцаагч нар яагаад олж болдоггүй юм бэ? Яагаад хянаж байгаа прокурор “Үгүй чи наадахаа сайн судла, судлаж дууссан уу” гэсэн зөв шаардлага тавьж болдоггүй юм бэ? Яагаад заавал тэр нэг ойлгомжгүй гурван контейнер, тэр нэг ойлгомжгүй Бэ Хуй ч гэнэ үү нэртэй солонгос хүний мэдүүлгийг ашиглаад, заавал Энхбаяр өөрийнхөө найман ботийг онгоцоор зөөсөн болгох гээд улайраад байгаа юм бэ? Үнэнийг тогтоох гээд байгаа юм уу? Хүнийг зохиомол хэргээр яллах гээд байгаа юм уу? Уг нь үнэнийг тогтоох, хүнийг яллах хоёр ажил нэг нэгнийгээ баталж баймаар юм. Хүнийг яллах ажил үнэнээсээ салчих юм бол хэлмэгдүүлэлт болдог байхгүй юу. Өнөөдөр энд үнэнийг тогтоох биш харин прокурорын зүгээс хүн тулган яллах л ажиллагааг явуулаад байна шүү дээ. Би үүнд харамсаж байна. Үүнийг бас няцааж байна.
Би сүүлийн хоёр гурав хоног энэ зааланд сууж байхдаа үнэхээр гайхлаа. Магадгүй энэ бол ерөөсөө ном тээвэрлэсэн юм биш байх аа. Өөр ачаа байсан юм биш биз? Миний нэрийг өөр хүмүүс ашигласан юм биш биз? Үүнийг тогтоосон уу? Хэн тэр ачааг тэндээс ачуулж байсан юм бэ? Одоо хүртэл нэр нь будлиантай. Тэнүүн гэнэ, үгүй л гэнэ, Баярхүү л гэнэ, биш л гэнэ. Ирсэн хойно нь хэн авсан юм бэ? Яагаад тийм их ачааг гааль зүгээр нэвтрүүлчихсэн юм бэ? Манай хамгаалагчаас мэдүүлэг авсан байна билээ. Тэрүүнтэй танилцаж байхад бол хамгаалагч “Ерөөсөө ийм ачаа байхгүй. Ийм ачаа ирээгүй, би хамт хамгаалагчийн хувьд явсан” гэж хэлсэн байна билээ. Манай хамгаалагч нар бид нарын ачааг хүргэж өгөөд авдаг байхгүй юу. Энэ үйл ажиллагааг хариуцдаг байхгүй юу. Яагаад гэвэл тэр ачаанд нь бөмбөг, тэсрэх дэлбэрэх, хутга шөвөг зэрэг юм байвал тэр хамгаалагч л сүүлд нь энэ хүний амь насыг хариуцаж байгаа учраас хариуцдаг учраас ачааг нь тэр хүмүүс хариуцдаг байхгүй юу. Тэр хамгаалагч хүн өөрөө “ачааг би аваагүй ээ. Би мэдэхгүй” гээд байхад “Ачаа байсан” гээд байдаг. Тэгвэл тэр ачаа хаачсан юм бэ? Юун ачаа хаанаас ирсэн юм бэ? Хэн авсан юм бэ? Алийг нь ч тогтоогоогүй. Яагаад? Эсвэл залхуурсан. Эсвэл ур чадвар дутсан, эсвэл Энхбаярыг яллах гэсэндээ хэтэрхий улайрсан. Ийм ажиллагааг зогсооё. Өнөөдөр зогсооё. Маргааш өөр Монголд бүгдээрээ сэрцгээе. За ингээд энэ номны гэх асуудал дуусч байгаа юм. Одоо үүнээс илүү ямар нотлох баримт байхав.
Харин яахав Нарангэрэл өмгөөлөгчийн саналыг дэмжээд Сагсай прокурор “Тэр өөр хүмүүсийг шалгуулах гээд байгаа бол холбогдох байгууллагуудад нь өргөдлөө гаргаад бич” гэж “зөвшөөрлөө”. Нээрээ шалгуулъя байз. МИАТ-ын захирал асан Эрдэнэбилэгийн мэдүүлэгт “17 мянган кг ачаа” гэсэн байсан. 17 тонн ачаа гэсэн үг шүү дээ. Үгүй ээ, энэ чинь ямар ч хүн бодсон тэр ном 17 тонн ачаа болохгүй, тэгж орж ирмээргүй юм. Аль ч ном тус тусдаа болон хоёулаа нийлээд ч 17 тонн болохгүй шүү дээ. Тэгэхээр Эрдэнэбилэг юун 17 тонн яриад байгаа юм бэ? Тэгсэн мөртлөө энд дуудаад асууя гээд байхад ирүүлдэггүй, ирдэггүй. Тэгэхээр энэ бол ерөөсөө энэ номтой холбоотой биш байж магадгүй шүү. Энэ ном МИАТ-аар ирсэн нь ирсэн байх. Тэхдээ их цөөхөн хувь хэвлэгдсэн нэг их овортой биш байсан байх. Дандаа бэлгийн шугамаар олгогдоно. Борлуулахгүй. Хэн ч эндээс орлого олохгүй, их хүндэтгэлтэй хүмүүстээ өгнө гэсэн, Монгол Улсын тусгаар тогтнолыг бэхжүүлсэн баталгаажуулсан ном. Тийм учраас үүнийг бол маш сайхан өнгө үзэмжтэй цөөн тоогоор хэвлэж байгаад хүмүүст өгөх ёстой юм гэж бид нар ярьж байсан юм. Энэ бол бага овортой тийм их олон мянган кг жин даах тийм ачаа биш. Тэгтэл 17 мянган кг гэх шиг, гурван тонн ч гэх шиг, гурван чингэлэг ч гэх шиг, тус тусдаа 500 кг ч гэх шиг, ийм хачин том том тоо яриад байна шүү дээ. Тийм учраас тээвэрлэсэн бол энэ хүрэн улаан хавтастай ном, тээвэрлээгүй бол үүнийг харин шалгаж олж тогтоох хэрэгтэй. Ер нь МИАТ юу тээвэрлэсэн юм бэ? гэдгийг шалгах хэрэгтэй. Ямар ч байсан Энхбаяр гэдэг хүн хувийнхаа номыг МИАТ-аар тээвэрлүүлээгүй. Одоо ингэж гүтгэж гүжирдэхээ болимоор байна.
“ӨРГӨӨ”ЗОЧИД БУУДЛЫН ТУХАЙ АСУУДАЛ
Та нар Улсын Бүртгэлийн Газраас хуулийн этгээдийн нотлох баримт авлаа гэсэн. Тэнд цагаан цаасан дээр хараар бичсэн байгаа. Энэ компанийн үүсгэн байгуулагч нь хэн бэ? Хуяг. Гишүүн нь хэн бэ? Хуяг. Менежментийг нь хэн хийсэн бэ? Хуяг. Компанийн дүрмэнд бичсэн байгаа. Би бас дүрмийг Нарангэрэл өмгөөлөгчөөр дамжуулаад энэ нотлох баримтанд хавсаргаачээ гэж өгсөн. Энэ компанийн дүрэмд компанийн үүсгэн байгуулагч нь, гишүүн нь, эзэмшигч, өмчлөгч нь Хуяг гэж биччихсэн байгаа. Тэгэхээр иргэний бүртгэлийн байгууллагад хадгалагддаг энэ бүртгэлийг аваад л, энэ Хуяг гэдэг хүний нэр дээр бүртгэсэн компани юм байна гэж ойлгоод л цаашид ажиллах ажлаа шударгаар явуулахгүй мэдэн будилж, заавал тэр Хуягийг Энхбаяртай хүчээр холбоотой болгох гэж энд өнөөдөржингөө худлаа тайлбарлаж маргалдах хэрэггүй. Шударгаар мэтгэлцээд л иргэний бүртгэл дээр байгаа бичгийг авчирч үзээд л ойлголцож болно шүү дээ. Иргэний бүртгэл дээр Хуяг гэдэг хүн энэ компанийг үүсгэн байгуулагч, эзэн нь мөн гээд биччихсэн байгаа шүү дээ. Яагаад заавал Батшугартай холбоод Батшугараар дамжиж заавал надтай холбуулах гээд байгаа юм бэ? Мөрдөн байцаах ажил дээр нотлох баримтаа цуглуулдаг гэж сая Сагсай прокурор хэлсэн. Тэгэхлээр Авилгатай тэмцэх газар мөрдөн байцаах ажил явуулж байхдаа кримналистикийн шинжилгээ хийлгэсэн шүү дээ. Уг шинжилгээг Сагсай прокурор сайн мэдэж байгаа. Мөнхбаатар прокурор ч сайн мэдэж байгаа. “Хар дун” компанийг үүсгэн байгуулсан гэх баримт бичиг дээр Батшугарын гарын үсэг байхгүй байна гээд тогтоогдчихсон байгаа. Иргэний бүртгэл дээр Хуягийн компани мөн гээд биччихсэн байгаа. Тэгтэл дахин дахин мэдэн будлиад энэ нотлох баримтыг, гэрчийн мэдүүлгийг уншихдаа өөрийнхөө хүүгээр дамжуулж, хүүгийнхээ компанийг өөр дээрээ төвлөрүүлсэн, тэр компаниараа дамжуулж “Өргөө” зочид буудлыг өөртөө авсан гэж, ийм зориуд санаатайгаар худлаа гүжирдлэгийн шинж чанартай мэдээллийг прокуророос шүүхэд, шүүгчдэд буруу нөлөө үзүүлэх гэж,төөрөлдүүлэх гэж тарааж байгааг би эсэргүүцэж байна.
Дахин хэлье. Иргэний бүртгэл мэдээлэл дээр Хуяг гэсэн эзэнтэй компанийн гэрчилгээ байгаа. Кримналистикийн шинжилгээгээр Батшугарын гарын үсэг биш байна гээд тогтоогдчихсон байгаа. Энэ чинь хангалттай баримт шүү дээ. Прокурорууд аа! ингэж бүгдээрээ үнэнд бас гүйцэгдье л дээ гэж та бүхэнд хэлэх байна. Тийм учраас энэ “Хар Дун” компани, энэ “Өргөө”-гийн хувьчлал надтай ямар ч холбоо байхгүй.
Та нар янз янзаар яриад байсан учир жирийн хүмүүс хүртэл холбоотой юм шиг буруу ойлгож магадгүй шүү дээ. Нотлох баримт дээр тулгуурлан холбоогүй нь тогтоогдчихлоо шүү дээ. Харин нэгэнт надтай холбох гээд байгаа учраас би бас энэ асуудлыг хавтас хэрэгт байгаагаар нь танилцах гэж оролдсон юм. Би эдийн засгийн талаас нь сайн мэдэх хүн биш, гэхдээ би Хуяг байсан бол ийм төслийг Улаанбаатар хотын захиргаатай хамтарч хэрэгжүүлэхгүй байсан. Би бодсон. Хот дандаа хожчихсон төсөл байгаа байхгүй юу. 200 сая төгрөгийн үнэтэй байсан объектыг хот төсөл хэрэгжүүлэхийн тулд 400 сая гаруй төгрөг болгож нэмж үнэлээд. Тэгээд өөрийнхөө хувийг тооны хувьд багасгана уу, ихэсгэнэ үү, ямар ч байсан тэр хувь дотроо өөрийнхөө 450 гаруй сая төгрөгийг тооцож бодоод, өөрөөр хэлбэл 25 хувиар тогтоосон гэж та нар буруутгаад байгаа шүү дээ. 25 хувиар тогтооно уу, 49 хувиар тогтооно уу, 100 хувиар тогтооно уу ялгаа байхгүй шүү дээ. 450 сая төгрөг бүгд тэр ямраар ч тогтоосон хувь дотор нь багтаж баталгаажсан байгаа. Хотын залийг би ойлгохдоо 25 хувь гээд, дотор нь 450 сая төгрөгөө багтаагаад нэг ч хадаас тэндээс алга болгоогүй байна шүү дээ. Яг тэндээ байж л байгаа юм байна шүү дээ. Хаашаа алга болчихсон юм бэ? Тэр 450 сая төгрөг хаашаа ч алга болоогүй байна шүү дээ. Яагаад надаас нэхэмжлээд байгаа юм бэ. Тэр хотын 25 хувь дотор тэр 450 сая төгрөг нь байна шүү дээ.
Та түрүүнд ял оноохдоо “450 сая төгрөгөөр хохироосон учраас Энхбаяр” гээд нэг юм уншиж байна. Дахин хэлэхэд 450 сая төгрөг хаашаа ч алга болоогүй байна шүү дээ. 25 хувь дотроо байна шүү дээ. Харин хотын заль ямар байсан бэ? гэхээр 25 хувь 450 сая төгрөгтэй тэнцэнэ гэж хэлээд, чи 75 хувийг нь авах гэж байгаа бол гурваар үржүүлнэ. 450-г гурваар үржихээр хэд болж байна? Тэрбум 300 сая болно. Энэ мөнгийг өгчих, оруулчих. Тэгээд дөрвөн одтой зочид буудал байгуул, тэгээд ажилла. Тэгж байж энэ хамтарсан компани ашигтай ажиллана гэсэн тулгалтыг л хийсэн байна лээ шүү дээ.
Тэгээд тэр залуу миний ойлгосноор бол нэг тэрбум 300 сая төгрөгийн хөрөнгө оруулалтыг оруулчихсан байна шүү дээ. Улаанбаатар хот ямар зорилго дэвшүүлсэн юм бэ? Алдагдалтай байгууллагаа чанаржуулаад, хувийн хөрөнгө оруулалтыг татаад, хамтарсан байгууллага байгуулаад, тэгээд ашигтай ажилладаг байгууллага болгоё гэсэн ийм л зорилт дэвшүүлсэн байна лээ шүү дээ. Энэ зорилт нь биелсэн үү? Биелсэн юм байна лээ! 2011 онд 138 сая төгрөгийн ашигтайгаар ажиллалаа гээд гарч байна шүү дээ. Тэгэхээр яахаараа 450 сая төгрөг нь байгаад байхад шамшигдуулсан юм шиг гүжирдээд, ашиггүй ажиллаж байгаа байгууллагыг ашигтай ажиллуулчихсан байхад чи шоронд ор гэж ял тулгадаг байна? Энэ чинь нөгөө хуучин муйхар аргаар л хүнийг яллахын төлөө улайн цайм зүтгэдгийн бас нэг илэрхийлэл биш үү? “Дух и буква закона” гэсэн Оросуудын хэлдэг үгийг утгачлан орчуулах юм бол “хуулийн цэг таслал чухал, хуулийн утга санаа агуулга ч чухал, хоёулаа нийлж байж хууль хэрэгжинэ” гэж ойлгож болно. Тэгэхээр энэ хууль хэрэгжихдээ зөвхөн цэг таслалыг хэрэгжүүлэхийг та нар шаардаж байна уу? утга агуулгатайгаа хамт явж байж энэ хууль чинь шударга ёсыг тогтоодог юм биш үү? Заримдаа та нарыг харахад зөвхөн цэг таслалтай хөөцөлдөөд байх юм. Цэг таслалтай хөөцөлдөөд байгаа юм бол тэр цэг таслал нь ч бас байна билээ шүү дээ. Хотын иргэдийн төлөөлөгчдийн хурлын тэргүүлэгчдээс гаргасан шийдвэр дотор “хувийн хэвшлийг дэмжиж, /таслал/ төсөл сонгон шалгаруулж” гэж. Таслал гэдэг чинь юу юм бэ? Хоёр санаа хоёулаа адилхан явж байна шүү дээ. Хэрэв тэр таслал байгаагүй бол, хувийн хэвшлийг дэмжиж төсөл сонгон шалгаруулж” гэсэн дундаа таслалгүй өгүүлбэр байсан бол магадгүй та нарын яриад байгаа тэр санаа зөв байж магадгүй гэж би бодож суусан. Үгүй ээ харсан чинь дундаа таслалтай. Хувийн хэвшлийг дэмжиж ч гэж ойлгож болох юм байна. Төсөл сонгон шалгаруулж ч гэж ойлгож болох юм байна. Энийг чинь харин цэг таслал, утга агуулга хоёр нийлж тухайн албан тушаалтан, эсвэл байгууллага тавьсан зорилгодоо хуулийн дагуу хүрэх арга гэдэг юм биш үү? Тэгээд тавьсан зорилгоо, дахин хэлэхэд 450 сая төгрөгөө баталгаажуулчихсан, тэрбум 300 сая төгрөгийн хөрөнгө оруулалт татчихсан, дөрвөн одтой зочид буудлын хэмжээнд ажиллаж чадах зочид буудлыг байгуулчихсан, 138 сая төгрөгийн ашигтай ажилладаг болгочихсон. Ийм байгууллагыг л бий болгосон юм байна шүү дээ.
Гэхдээ эд нар бас тийм гэнэн биш байсан байгаа юм. Тийм амар хөдлөөгүй байгаа юм, хараад байсан байгаа юм. Шүүхээр маргалдсан юм байна лээ шүү дээ. Сая тэр өмгөөлөгч ярилаа. Хоёр шатны шүүхээр маргалдаад, хамгийн дээд шатны шүүхээрээ энэ асуудлыг авч хэлэлцээд, Улаанбаатар хотоос хамтарсан компани байгуулж байгаа нь хууль зөрчөөгүй байна гэсэн шүүхийн шийдвэр гарсан юм байна лээ шүү дээ. Тэгсэнийх нь дараа энэ ажиллагаа хийгдсэн юм байна лээ шүү дээ. Тэр шүүхийн шийдвэр гарсны дараа үйл ажиллагаа явуулахад яагаад хууль зөрчсөн болдог юм бэ? Монголд ер нь хууль зөрчөөгүй байна, ажилла гэсэн шийдвэр гаргадаг байгууллага шүүхээс өөр хаана байна? Прокурор биш шүү дээ. Прокурор шүүхэд асуудал танилцуулж, шүүх шийддэг байхгүй юу. Тэгтэл шүүх тийм шийдвэр гаргаад “Одоо ажиллаж болно, хууль зөрчөөгүй байна” гэж шийдсэний дараа төсөл хэрэгжүүлснийг прокурорууд “Үгүй ээ, хууль зөрччихсөн байна” гээд яриад суугаад байна шүү дээ.
Одоо тэр шүүхийн шийдвэр хүчин төгөлдөр байгаа шүү дээ. Үүнийг хэн ч няцаагаагүй байгаа. Бодит байдал дээр яривал, нэгдүгээрт Энхбаяртай холбоотой биш, хоёрдугаарт Энхбаяр Ерөнхийлөгчийн албан тушаалаа урвуулан ашигласан гэвэл 200 хэдэн сая төгрөгийг 400 гаруй сая болгоод, 400 сая төгрөгийг гурав үржүүлж 1.3 тэрбум хөрөнгө оруулаад явж байгаа тэр Хуягт тусалсан болж байна уу? Үгүй шүү дээ. Харин урвуулан ашиглана гэдэг чинь юу юм бэ? Хямдруулах, үнэгүйдүүлэх, зүгээр авахыг хэлдэг юм байгаа биз дээ? Энд чинь зүгээр авчихсан юм хаана байгаа юм? Харин үнэ нь улам өсөөд байдаг, өсөөд байдаг, өсөөд л байдаг. Тийм л зураг харагдаж байна шүү дээ. Одоо ингээд энэ хот чинь өөрөө 460 гаруй сая төгрөгөө баталгаажуулчихсан, төсөл нь өөрөө нийлбэр дүнгээрээ 1.9 орчим тэрбум болчихсон байна шүү дээ. Ноогдол ашиг жил болгон авдаг болчихсон юм байна шүү дээ.
Тэгээд нөгөө үнэлгээ, судалгаа хийсэн Хөрөнгийн үнэлгээний төвийн дүгнэлтийг харлаа. Тэгтэл хотын захиргаа бол арай дэндүү бизнесмэнүүдийг дарамталдаг юм байна гэж бодлоо. Энэ бол арай л бүдүүлэг юм байна гэж ойлгосон. Тэр үед хувь хүн “Өргөө” зочид буудлын яг хажуу талын орцонд зах зээлийн үнээр орон сууц худалдаж авсан байгаа юм. Яг тэр үед нь нэг кв метрийг нэг сая төгрөгөөр худалдаж авсан гэсэн үнэлгээ байгаа юм байна шүү дээ. Энэ хавтаст хэрэгт байна. Тэгтэл хот тэр Хуягт буюу “Хар Дун” компанид “чи 800 кв метр талбайтай, энэ зочид буудалд 1,3 тэрбум төгрөгийн хөрөнгө оруулалт хий” гэж шахалт үзүүлсэн байна. Тэгвэл 75 хувийг нь чамд өгнө. Тэрийг бүгдээрээ бодоод үзье л дээ. 100 хувьд шилжүүлээд үзье л дээ. Тэр Хуяг гэж залуу үнэн хэрэг дээрээ нэг кв метрт хоёр сая төгрөгийн хөрөнгө оруулалт оруулсан байгаа байхгүй юу. Яаж Ерөнхийлөгчийн албан тушаалыг урвуулан ашиглахаараа зах зээлийн үнийг нэг нугалсан их мөнгийг зарцуулсан байдаг байна? Урвуулан ашиглана гэдэг чинь харин хар ухаанаар бодоход зах зээлийн үнээс хоёр дахин багасгасан үнэ оруулахыг хэлдэг юм биш үү? Яаж би урвуулан ашиглахаараа бизнесийн талаас ийм ямар ч ашиггүй төслийг хэрэгжүүлсэн байх юм бэ? Тийм учраас энэ бол ерөөсөө зах зээлийн талдаа хот цэвэр өөрийнхөө дураар тулгасан бизнес, эдийн засгийн хувьд өөрийнхөө өмчийг дэндүү хамгаалсан, хувийн хэвшлийг дэндүү дээрэлхсэн, дарамталсан ийм төсөл болсон юм байна гэж ойлгож байгаа юм.
Би үүнийг мэдэхгүй байсан, харин сая уншиж танилцаад бүр гайхаж байгаа юм. Нэг кв метрийг хоёр сая төгрөгөөр авсантай адилхан хөрөнгө зарцуулсан байна шүү дээ. Тэгтэл тэр үед яг хажуу талынх нь подъездод нь нэг кв метрийг нэг сая төгрөгөөр авч байсан ийм баримт байна гэж үнэлгээний компани хэлсэн байна.
Үнэлгээний компанийн олж гаргасан гэх зөрүүг улсад учруулсан хохирол гэж яриад байх шиг байна. Тэгтэл өчигдөр Сагсай прокурор андуураад уу? эсвэл санаатайгаар уу? яллах гэсэндээ улайрч автаад уу? намайг 400 хэдэн сая төгрөгийн хохирол учруулсан юм шиг хэлж байна лээ. Арай ч дээ.
Ухаандаа Тулгаа гэдэг миний туслах залуугийн ах Хуяг Улаанбаатар хоттой бизнес хийж, Улаанбаатар хотын 470 орчим сая төгрөгийг хамтарсан компанид баталгаажуулсаныг нь үнэлгээний компани “үнэлэх”-дээ хотын өмч 605 сая төгрөг байх ёстой байсан хэмээн үзэж, түрүүчийн үнэлсэн 470 орчим саятай харьцуулаад, түүний зөрүүг учирсан хохирол гэж хэлэх гээд байгаа юм байх даа гэж бодсон. Энэ ч ямар ч үндэслэлгүй тооцоо юм байна даа гэж бодож байсан чинь харин бүр хотын өмчид одоо ч гэсэн байж байгаа 450 сая төгрөгийг хохирол учруулсан болгон тооцож, ял уншихад нь үнэхээр гайхав. Харамсалтай нь тэрийг нь энэ иргэдийн төлөөлөгчид буруу ойлгож дэмжиж байгаа нь надад бүр ч гайхалтай санагдав. Тэр зөрүү дүнгийн талаар бид өчигдөр ойлгосон шүү дээ. Тэр Зориг гэж хүний тэвдүү сандарсан ярианаас юу гэж ойлгогдсон бэ? гэхээр газрыг нэмж үнэлчихсэн юм байна. Газрыг нэмж үнэлснээс болж тийм зөрүү гарсан байна. Газрыг нэмж үнэлж болох уу. Бололгүй яахав. Гэхдээ нэг л нөхцөлд. Дээр нь объект байхгүй бол. Хоосон газрыг гэсэн үг. Улаанбаатар хот аливаа аж ахуйн байгууллагыг хувьчлахдаа, эсхүл өөрчлөн зохион байгуулахдаа дээрээ объекттой газрыг хэзээ ч үнэлдэггүй байсан гэж өчигдөр Улаанбаатар хотын төлөөлөгч, гэрч Энхболд хэлж байна шүү дээ. Урьд нь хэзээ ч бид нар тэгэж байгаагүй гэж. Тэгвэл яагаад заавал “Өргөө” гэдэг зочид буудал дээр болохоор газар нэмж үнэлэгдэх ёстой гэсэн шаардлагыг шинжээч тавиад байгаа юм бэ? Улаанбаатар хот өөрөө тэгдэггүй байсан л юм байна шүү дээ. Тэгэхээр дээрээ объекттой газрыг үнэлдэггүй юм байна. Үүнийг бид нар ч, Сагсай прокурор ч өчигдөр бас асуугаад ойлгосон шүү дээ. “Газрыг худалдаж болох уу?” гэж прокурор асуусан. “Тийм ээ, дээр нь байгаа юмыг нураавал л хоосон газрыг нь дуудлага худалдаагаар оруулж болно” гэж гэрч хариулсан. Тэгэхээр энэ “Дүнжингарав” доор байгаа газар чинь дээр нь юу ч байхгүй хоосон, дуудлага худалдаанд орж болох газар байгаагүй байхгүй юу. Дээрээ байшин барилгатай газар байсан. Тийм учраас энэ дуудлага худалдаанд оруулах боломжгүй газрыг үнэлэх ямар ч бололцоо байхгүй. Гуравдугаарт тэр газар эзэмших эрх, гэрчилгээг хот олгодоггүй юм байна, БОЯ олгодог юм байна гэдгийг өчигдөр бид бас ярьж байгаад ойлгосон. Тухайн үед хөөцөлдөөгүйгээс болсон уу, эсвэл ямар шалтгаанаас болсон тухайн үед БОЯ, “Дүнжингарав”-ын газар эзэмших эрх, гэрчилгээг олгоогүй байсан. Тэгэхээр үнэлгээний компани чинь үнэлгээ хийхдээ байгаа бичиг баримтыг тулгуурлаж үнэлгээ хийдэг юм уу? Эсвэл ер нь байж байгаа байх гэх маягаар таамаглаж үнэлгээ хийдэг юм уу? Үүн дээр бид өчигдөр нэлээд маргалдсан шүү дээ. Би бодохдоо үнэнийг тогтооё гэж байгаа бол бодитойгоор байгаа л юман дээр тулгуурлаж үнэлгээ хийх ёстой. Газар эзэмших эрх, гэрчилгээ байгаа юу, за тэгвэл үнэлгээнд оруулна. Сандал байгаа юу? Бүртгэлтэй юу? байвал үнэлнэ. Байхгүй бол үнэлэхгүй. Гэтэл үнэлгээний компани байж болох юм үнэлээд байна шүү дээ. Тэгэж болохгүй, тухайлбал энд сандал байх ёстой. Ер нь байж болно шүү дээ. Энд таван хүний сандал тавиад дээр нь сунгадаг ор болгоод унтуулаад байх юм бол та нар тавин доллар өдөртөө олж болно шүү дээ гэсэн ийм таамаглалаар үнэлгээ хийх юм бол энэ чинь бодитой үнэлгээ биш байхгүй юу. Бүртгэлгүй, эсхүл байхгүй сандал үнэлж үнэлгээ хийхгүй. Өчигдөр яг тийм л таамаглалаар тэр хүмүүс чинь үнэлгээ хийгээд байна гэдэг нь ойлгогдсон шүү дээ. Байж болох гэдэг талаас нь л дандаа бодсон. Тэгвэл яг байгаагаар нь бодчих л доо. Тухайн үед газар эзэмших эрх, гэрчилгээ байсан уу? гэхээр байгаагүй. Тэгвэл газар эзэмших эрх, гэрчилгээг л үнэлдэг болохоос биш хэний мэдэлд байгаа нь мэдэгдэхгүй газрыг үнэлдэггүй шүү дээ. Тэгэхлээр энэ газар эзэмших эрх, гэрчилгээ дээр чинь газрын координатууд буюу өргөн уртын хэмжээг нь биччихсэн байгаа шүү дээ. Тийм учир эрх, гэрчилгээ нь байхгүй газрыг үнэлж болохгүй.
Ямар ч хуулинд объектоо дагаад газар автоматаар олгогддог гэсэн ойлголт байдаггүй. Тэгдэг байсан юм бол яагаад Байгаль орчны яам тэр автоматаар олгогддог газар эзэмших эрх, гэрчилгээг тухайн үед нь “Дүнжингарав”-т олгоогүй байсан юм бэ? Харин бүр сүүлд, миний ойлгосноор бол шүү дээ, тэр хавтаст хэрэгт ч байсан, мөн өмгөөлөгч нарын асуусан асуултаас харахад бүр сүүлд Хуяг өөрөө хөөцөлдөж явж байгаад Байгаль орчны яамнаас 2008 онд Дүнжингаравын газрыг эзэмших эрх, гэрчилгээг авсан юм байна. Тэр утгаараа харин ч үнэгүйдүүлж байсан юмыг үнэтэй болгож өгч, энэ газрын эрхийг нь энэ хамтарсан объектдаа авч өгч, хотын хөрөнгийг улам нэмэгдүүлж, баталгаажуулж өгч байсан залуу байна шүү дээ гэж бодож байсан. Тэгсэн чинь өнөөдөр харин хулгайлаад аваад явчихсан юм шиг буруу ойлгож тулгаж байна. Яахаараа гэрчилгээ байхгүй байсан байгууллагыг хуулийн дагуу гэрчилгээг нь хөөцөлдөж аваад, тэгээд тэр байгууллагаа гэрчилгээтэй болгосон залуу өмч хулгайлсан болдог юм бэ? Үүнийг яагаад прокурорууд анзаарахгүй байна вэ? Яагаад мөрдөн байцаах шатандаа үүнийг бас анзаарахгүй байна вэ? Яагаад үнэлгээ хийж байгаа компанийхаа хийсэн үнэлгээг бодитой биш, зохиомол гэж дүгнэхгүй байна вэ?
“Ю-Би Properties” компанийн үнэлгээг АТГ-ын захиалгаар сүүлд дахин үнэлгээ хийсэн Зориг захиралтай Хөрөнгийн үнэлгээний төв үгүйсгэсэн дүгнэлт хийчихсэн байгаа. Өчигдөр Улаанбаатар хотын өмчийн төлөөлөгч, гэрч Энхболд хэлэхдээ: АТГазрын захиалгаар үнэлгээ хийсэн Зоригийн хөрөнгийн үнэлгээний төв компанийн үнэлгээ эргэлзээтэй гэсэн. Тэр, би үүнийг зөвшөөрөхгүй гэж хэлж байна билээ. Хоёр компани тус тусдаа өөр өөр дүнтэй үнэлгээ хийсэн бол яагаад гурав дахь, хөндлөнгийн компанийг оруулж бодитой үнэлгээ хийлгэж болоогүй юм бэ? Яагаад заавал тэр хоёрын нэгийг нь, яллах дүгнэлтэд тааруулсаныг нь та нар бариад байгаа юм бэ? Яллах дүгнэлтэд нийцсэнийг нь л та нар бариад байна шүү дээ. Энэ чинь нөгөө яллах дүгнэлтээ баталгаажуулах гэж хэтэрхий улайран зүтгэж байгаа юм биш үү? Хүнийг хэлмэгдүүлэх тэр хүсэлдээ хэтэрхий их улайрч байгаа юм биш үү? Ийм цаг өнгөрсөн гэж би ойлгож байгаа. За “Өргөө” буудлын тухай ярихад ийм байна. Дахин хэлье. Надтай хамаагүй ээ. Уг компани Хуяг гэж залуугийн нэр дээр, иргэний бүртгэлийн мэдээлэлд ч, дүрмэнд нь ч бичигдсэн байна. Харин энэ завшааныг ашиглаад хэлэхэд энэ бизнесүүдийг төрийн байгууллагууд ингэж муухай дарамталж, ийм хүнд ачаа үүрүүлж байгааг бас эргэж харууштай санагдсан даа.
“УЛААНБААТАР ТАЙМС” СОНИНЫ ТУХАЙ АСУУДАЛ
Энэ бас надад хамаагүй. “Улаанбаатар Таймс” сонины хувьчлалын тухай асуудал ярихад Сэргэлэн Бадамжунай дээр очоод уулзсан юм гэсэн. Мөрдөн байцаах үед цугларсан нотлох баримтыг, хавтаст хэрэгт байгаа материалыг үзэхэд Сэргэлэнд Бадамжунай баахан юм ярьсан юм гэсэн. Үүний цаана Сү.Батболд байдаг л гэнэ, М.Энхболд байдаг л гэнэ, Энхбаяр байдаг л гэнэ, Дашдорж байдаг л гэнэ гээд баахан юм ярьсан гэж байгаа юм. Тэгтэл Бадамжунай өөрөө болохоор “би тийм юм яриагүй” гээд байдаг. Тэгэхээр хэнд нь үнэмших юм бэ? Ярьсан юм бол бүгдийг нь шалгахгүй яасан юм бэ? Яагаад ганцхан Энхбаярыг шалгаад байгаа юм бэ? Яриагүй юм бол яагаад бас намайг шалгаад байгаа юм бэ? Тийм учраас энэ бол цэвэр улс төрийн хэлмэгдүүлэлт. Энхбаярыг онилсон, гэр бүлийг нь хэлмэгдүүлэх гэсэн улайрсан оролдлого гэж үзэхээс өөр ямар ч арга алга. “Улаанбаатар Таймс” сониныг бас үнэлсэн хоёр үнэлгээ зөрж байгаа юм байна билээ. Миний ойлгосноор бол хоёр орчим тэрбум төгрөгөөр Зоригийн компани үнэлсэн. Өмч хувьчлалын тогтоолоор гурван зуун жар гаруй сая төгрөгөөр зарсан. Тэгээд зөрүүг нь хотод учруулсан хохирол мэтээр надад тулгаж байгаа юм байна лээ. Нэгдүгээрт, надад ямар ч хамаагүй, хоёрдугаарт тэр зөрүү нь юунаас гарсан бэ? гэвэл бас л нөгөө газрын үнэлгээнээс гарсан зөрүү. Дээр нь байшин байж байхад газар яаж үнэлэгдэх вэ дээ? Үнэлэх арга байхгүй шүү дээ. Дээр нь байшин барилга байгаа юм чинь тэр байшин дотор үйл ажиллагаа явна шүү дээ. Газрыг дээр нь байгаа байшингаас нь салгаад тусад нь зарж борлуулах юм уу, ямар нэгэн үйл ажиллагаа явуулах боломжгүй шүү дээ. Харин тэр байшингаа нураачих юм бол магадгүй тэр газрыг нь үнэлж болох байх л даа. Гуравдугаарт газар эзэмших эрх, гэрчилгээг Улаанбаатар хот “Улаанбаатар Таймс” сонинд бас өгөөгүй юм байна лээ шүү дээ. Тайлан балансад нь тусгаагүй юм байна лээ.
Тийм эрх, гэрчилгээ “Улаанбаатар таймс” сонинд байдаг юм уу үгүй юм уу? гэж хоёр гурав хоног бид бие биенээсээ асуулаа шүү дээ. Ерөөсөө хэн ч тодорхой байдаг гэж хариулж чадсангүй шүү дээ. Харин тэр Зоригийн компанийхан өөрсдөө тийм юм байдаггүй юм байна лээ гэсэн шүү дээ.Тэгээд хажууд нь нэг эмэгтэй байсан.Наранцэцэг гэсэн байх. Би нэрийг нь буруу санаж байж магадгүй, уучлаарай. Тэр хүн хэлж байна лээ шүү дээ: “Тэр газрын үнэлгээг нь оруулахгүй юм бол одоо энэ нурчихсан байгаа байшин бол элэгдэл хорогдлыг нь 94 хувиар бодож хасаад (1929 онд барьсан байшин гээд 94 хувийг нь хасахад) 120 сая орчим төгрөгийн үнэтэй л гэж гарсан шүү дээ гэж. Тэгэхлээр Улаанбаатар хот зальдчихсан, сэргэлэнтсэн байна шүү дээ. Яагаад 120 саяын үнэтэй байшинг 360 саяар зарсан юм бэ? Тэгсэн чинь тэр гэрч, эсхүл тэр хохирогч болох гээд байгаа М.Энхболд гэдэг залуу юу гэж хэлсэн бэ гэхээр “Үгүй ээ, тэр бол байшинг үнэлээгүй, тэр бол ерөнхийдөө аж ахуйн байгууллагыг бүхэлд нь үнэлсэн” гээд байгаа шүү дээ. Тэгээд дээрээс нь Зоригийн компанийн газрын үнэлгээг зохиомлоор нэмж оруулсаныг шүүмжилж, эргэлзээтэй байна гэсэн. Ийм будлиантай юман дундаас зөвхөн нэг үнэлгээний компанийн газрыг газар эзэмших эрх, гэрчилгээгүй байхад нь улаан цайм хүчээр газрыг оруулсан хийсвэр үнэлгээн дээр тулгуурлаад хүнд ял оноох гэж оролдоно гэдэг бол үнэхээр бид хэддүгээр зуунд амьдарч байгаа юм бэ? гэж асуухад хүргэж байна. 20-р зуун дууссан, 21-р зуун эхэлчихсэн, хүний эрх, эрх чөлөө дээд зэргээр хамгаалагдах ёстой болсон, хүний өмч хөрөнгө дээд зэргээр хамгаалагдах ёстой болсон ардчилсан гэгддэг Монгол Улсад амьдарч байгаа юм уу? эсвэл тэр хуучны дарангуйллын үе одоо хэвээрээ байгаа юм уу? Эсхүл сэргэж байгаа юм уу? Тийм учраас Улаанбаатар хот ч гэсэн өөрөө “Улаанбаатар Таймс” сониныг хувьчлахдаа өөрт ноогдож болох бүх ачаанаас салаад, нурчихсан байшинг дахин үнэлүүлж хямдруулахын оронд багт нь өндөр үнэтэй тулгаж зараад, газрын гэрчилгээг нь ч өгөөгүй ийм л өрөөсгөл буюу өөрийгөө л бодсон үйл ажиллагаа явуулсан юм байна лээ шүү дээ.
Ерөөсөө эндээс юу харагдаж байна вэ? Ер нь манай төр засгийн байгууллагууд, орон нутгийн байгууллагууд бизнес эрхэлж байгаа хүмүүсийг дээд зэргээр дарамталдаг, хохироодог, үл тоодог, дээрэлхдэг гэдгийг л харуулж байгаа байхгүй юу. Би тэнд өөрийнхөө албан тушаалыг урвуулан ашиглаад оролцсон бол юу гэж одоо энэ Чулуунбаатар болон түүний ахалсан менежментийн баг газрын гэрчилгээгээ аваагүй байж байх юм бэ? Юу гэж тэр 120 саяын байшинд 360 сая төгрөгийг төлөөд байж байх юм бэ? Би мэдээгүй, оролцоогүй байхгүй юу. Энэ асуудал надтай ямар ч холбоогүй байсан учраас, мэдээгүй учраас, албан тушаалаа урвуулан ашиглаагүй учраас Улаанбаатар хотын удирдлага тухайн үед энэ асуудлыг шийдэхдээ тухайн менежментийн багт бараг ашиггүйгээр шийдсэн юм байна лээ шүү дээ.
Та нар боддоо. Ийм зүйл заалттай гэрээ байдаг юм уу? “Нэг сарын дотор 600,700 сая төгрөгийг чи төл” гэсэн байна лээ шүү дээ. Тэрнийг тэгээд Чулуунбаатар ахлагчтай менежментийн баг нь ойлгосон ч юм уу, ойлгоогүй ч юм уу? 369 сая төгрөг зээлж байгаа хүн, тэр баахан нийгмийн даатгалын шимтгэл, татварын өр, цалин, сонинд гарах зардал, байрны түрээсийн зардалд дарагдчихсан хүн яаж ч бодоод нэг сарын дотор нэмээд 600 сая төгрөг төлж чадахгүй шүү дээ. Тэгэхээр Улаанбаатар хот өөрөө анхнаасаа санаатайгаар тэр гэрээг тулгаж хийсэн юм биш үү? Өөртөө ашигтай, менежментийн багт ашиггүйгээр хийсэн юм биш үү? Ийм байхад би албан тушаалаа урвуулан ашигласан байж таарах уу? Урвуулан ашиглах гэдэг үг чинь өөрөө үнэ хямдруулах, юм үнэгүйдүүлэх, зээл байвал тэрийг нь өөрөөр бичүүлэх, жишээ нь тэр зээл байх юм бол энэ “Улаанбаатар Таймс”-т хамаагүй гэж бичүүлэх, салгаж бичүүлэхийг хэлдэг юм биш үү?
Та нар одоо өөрсдөө зарим хүн, хэргийг тусгаарлан салгаад байгаа шүү дээ. Түүнтэй чинь адил тусгаарлан салгах байсан байх л даа. Би ерөөсөө мэдээгүй байхгүй юу, холбоогүй байхгүй юу. Энэ хүмүүсийг, Чулуунбаатарыг би таньдаг гэдгээрээ Чулуунбаатар гэдэг хүний хийж байгаа бүх ажилд оролцдог гэсэн үг биш. Энэ чинь биеэ даасан амьдралтай хүн байхгүй юу. Би өөрийнхөө хүүхэд, эхнэр, дүү, тэр битгий хэл аав ээжийнхээ өмнөөс хариуцлага хүлээхгүй шүү дээ. Тэд ч мөн адил миний өмнөөс хариуцлага хүлээх ёсгүй. Хаа байсан миний туслахын ах ч гэх шиг. Миний таньдаг Чулуунбаатар, эсвэл Саруулбуян ч гэх шиг. Тэгж ярих юм бол намайг таньдаг бүх хүн ямар нэгэн байдлаар хэрэгт холбогдох ёстой гэсэн хууль хаана байгаа юм бэ? Үзүүлчих л дээ. Энхбаярын холбоотой бүх хүмүүс яаж ч байсан, юу ч хийсэн заавал ял авна гэсэн хууль байвал би энэ үгээ зогсооё. Тийм хууль байхгүй бол битгий ингэж энэ хүмүүсийг худлаа хэлмэгдүүл. Надтай холбоотой гэж битгий хэлмэгдүүл л дээ, та нар! Намайг хэлмэгдүүлэх гээд байгаа юм бол дүүрсэн хэрэг, хэлмэгдүүлээд дуусдаг юм байгаа биз. Гэхдээ түүх явсаар байгаад үнэнийг тогтоодог. Хэн хэлмэгдүүлж байсан бэ? гэдэг нь ч гэсэн өнөөдрийн телевизийн бичлэгээр үлдэнэ, нэр устайгаа, настайгаа, нүүр царайтайгаа бичигдэнэ. Цаад “эзэд” нь тодорно, мэдэгдэнэ. Монголын түүх өнөөдөр бичигдэж байна шүү. Монголын түүхийн өмнө бид өнөөдрийн монголчуудын өмнө, хойч үеийнхээ өмнө үнэн шударгын төлөө маргалдаж, мэтгэлцэж байна шүү.
Тийм учраас энэ “Улаанбаатар Таймс” сонины хувьчлал гэдэг будлиантай асуудал бол анхнаасаа худлаа хийсэн ажил байна лээ. Та нар түүнийг мөрдөн байцаах шатандаа илрүүлсэн байна лээ шүү дээ. Би бас энэ хавтаст хэрэгтэй танилцаж байгаад ойлгосон. Хоёр багийг “зориуд” гаргаж ирж өрсөлдүүлсэн гэж өөрсдөө хэлсэн байна билээ шүү дээ. Хэн ч билээ, “Улаанбаатар Таймс” сонины нягтлан бодох Бямбажав гэсэн байхаа, тэрний нэр дээр бас нэг баг гаргасан юм билээ. Тэгээд хоёр багийн төслийг боловсруулах дээр “Улаанбаатар Таймс” сонины баг бүхэлдээ ажилласан байгаа юм. Нэг нь сайн боловсруулсан, нөгөө нь муу боловсруулсан төсөл байжээ. Хоёуланг нь өрсөлдүүлж байгаад сайн боловсруулсныг нь ялуулсан юм билээ. Яагаад гэвэл аягүй бол тэр сонгон шалгаруултанд өөр баг орохгүй бол ганцхан багийн дундаас шалгаруулж болохгүй учраас хоёр багийн дундаас шалгаруулахын тулд ингэж хийсэн, анхнаасаа мордохын хазгай гэгчээр тийм л юм хийсэн юм байна лээ шүү дээ. Та нар үүнийг өөрсдөө мөрдөн байцаах үйл ажиллагаанд тогтоочихоод тэрний араас хөөцөлдөөгүй л байна лээ шүү дээ. Яагаад? гэвэл нөгөө Энхбаярыг л хэрэгт хийх гээд байгаа байхгүй юу. Анхнаасаа л Энхбаярыг л, Чулуунбаатарыг л хэрэг төвөгт оруулна гэсэн зорилготой байсан. Үнэнийг олж тогтоох сонирхол байгаагүй.
Сүүлд нь “Медиа Холдинг” компаниас мөнгө өгсөн учраас бас түүнийг хэрэгт хутгана. Уг нь хэрэв “Медиа Холдинг” компани “Улаанбаатар Таймс” сонины мөнгөнөөс хулгайлж авсан бол та нар барьж авах ёстой байхгүй юу. Гэтэл “Медиа Холдинг” компани юунд буруутгагдаж байгаа юм бэ? Мөнгө авсан биш, харин өгснийхөө төлөө буруутай юм гэнээ. 369 сая төгрөг өгсөн учраас, 500 сая төгрөгийн хөрөнгө оруулалт хийсэн учраас буруутай гэнэ. Би анхнаас нь мэдэж байсан бол ийм хэл амтай, ийм хэрэггүй төсөлд битгий ор гэж бүгдэд нь хэлэх байсан. Би тэрийг мэдээгүй байсан байхгүй юу. Нурчихсан байшинг гэхэд л хэдэн төгрөгөөр засч босгох юм бэ? Хэдэн тэрбум төгрөг шүү дээ! Шинжээчдийн хэлж байгаагаар долоон зуу гаруй сая төгрөгөөр биш шүү дээ, хэдэн тэрбум төгрөгийн хөрөнгө оруулж байж түүнийг дахин сэргээн босгоно шүү дээ.
Тэгэхээр яг урвуулан ашигласан гэдгийг би ойлгохдоо юмыг хямдруулах, үнэгүйдүүлэх, тэгж авахыг хэлж байгаа шүү дээ. Гэтэл энэ удаад надад тулгаад байгаа “урвуулан ашиглалт” гээд байгаа юмны цаана үнэн хэрэг дээрээ юу харагдаад байна вэ? гэхээр харин ч юмыг улам үнэтэй болгосон юм байна, дандаа хуулийн дагуу, Улаанбаатар хотын гаргасан шийдвэрийн дагуу хийгдсэн юм байна. Ингэж урвуулан ашигладаг юм уу?
Тиймээс “Улаанбаатар Таймс” сонины асуудал дээр бас л хийсвэр, тийм байж болно гэдэг үнэлгээгээр гаргасан 2 тэрбум төгрөгийн үнийг Улаанбаатар хотын хувьчлахдаа авсан мөнгөтэй харьцуулаад хасалт хийгээд зөрүүг нь хохирол гэж үзэж байгаа юм байна. Тийм биш ээ! Ерөөсөө цаасан дээр хохирлыг хийсвэрээр боддоггүй юмаа. Түрүүн Нарангэрэл өмгөөлөгч хэллээ шүү дээ. Хохирол гэдэг чинь байж байгаад алга болгосон юмыг хэлдэг болохоос биш бүх юм нь хэвээрээ, газар нь, гэрчилгээ нь гараагүй байдал нь, нурчихсан байшин нь, сонин нь, хэвлэх үйлдвэр нь гээд бүх юм нь хэвээрээ байж байхад цаасан дээр зохиомол үнэлгээгээр, газар эзэмших эрх нь байхгүй байхад байгаа юм шиг худлаа тооцоод, байх ёстой юм гэдэг тулгалтаар үнэлгээ хийж зохиомол хохирол тооцжээ. Энэ чинь л хүнийг хэлмэгдүүлж байгаа хэрэг юм биш үү?! Бодитойгоор үнэлгээ гарч байж хохирлыг тооцдог, тэр газар нь алга болчихсон юм уу, тэр байшин нь алга болчихсон бол ёстой хохирол гарна. Бүх юм нь хэвээрээ байгаа. 2008 онд яаж хувьчилсан, яг тэр хэвээрээ байгаа. Гэтэл ийм байхад хохирол гарчихсан гэнэ. Хохирлыг Чулуунбаатар гаргасан юм уу? үгүй шүү дээ. Мөнгө авсан биш, харин өгсөн “Медиа холдинг” компани гаргасан юм уу? Үгүй шүү дээ. Энхбаярын дүү Энхтуяа хийсэн юм уу? Үгүй шүү дээ. Тулгаагийн ах Хуяг хийсэн юм уу? Үгүй шүү дээ. Эд нар бүгд яасан юм бэ? Хотын шийдвэрийг л дагаж биелүүлсэн. Өөрсдөдөө байсан мөнгө хөрөнгөө, хуруу хумсаа хугалах гэж байгаад хөрөнгө оруулалтдаа оруулсан. Түүнийгээ баталгаажуулж, гэрээ хийсэн. Тэгэхлээр яагаад буруудчихдаг юм бэ?
Би тийм учраас та нараас шаардаад байна шүү дээ. Энхбаяр ба түүний гэр бүлийнхэн, ойр тойрны хүмүүс л байгаа бол зөв ч байсан буруу гэдэг хууль байгаа бол ялла. Тийм хууль байхгүй бол ийм хэлмэгдүүлэлт хийхээ боль.
Дээр нь Улаанбаатар хотын хохирогч гэх М.Энхболд өөрийгөө хохирогч гэж үзэхгүй байна шүү дээ. Энд орж ирээд хохирогч болох маш дургүй, одоо энд аргагүйн эрхэнд шүүх: чамаас хохирогч гэж байцаалт авсан, тийм учраас чи энд хохирогч болохоос өөр арга зам байхгүй гэж тулгасан учир хохирогч болох гэж оролдлоо шүү дээ. Гэхдээ тэр хүн өөрийгөө ерөөсөө хохирогч гэж үзэхгүй байгаа нь ярианаас нь, өгч байгаа тайлбараас нь, бидний асуултанд өгч байгаа хариултаас нь мэдэгдэж байна шүү дээ. Хэн ч хохироогүй юмыг өнөөдөр зориуд зохиомлоор хохирсон болгож гаргаж байна шүү дээ.
Би тэр Сэргэлэнгийн тухай, Бадамжунайгийн тухай, хотын дарга Мөнхбаярын тухай ярихаа больё, цаг иднэ. Энэ хэргийг надтай холбож яриад байсан учир “Улаанбаатар таймс” сонины хувьчлалын өмнө болон дараа нь явагдсан үйл ажиллагааг тодорхой хэмжээнд судлахад харин жинхэнэ будлиантай асуудал их байна лээ шүү. Та нар тэр будлианыг харсан ч хараагүй юм шиг болж, дээгүүр нь өлийж хараад өнгөрөх гэж байгаа юм байна билээ. Ямар ч будлиангүй юмыг болохоор араас нь маш их хөөцөлдөж, хиймэл юм буй болгож зохиохдоо их дадлагажсан юм байна билээ.
ЭРДЭНЭТИЙН ГАН БӨМБӨЛӨГ ГЭГЧИЙН ТУХАЙ
Эрдэнэтийн захирал Наранхүү над руу утасдаж, “Ганбөмбөлөгийг яах вэ?” гэж асуугаад л, тэгэхээр нь би “Ганбөмбөлөгийг тэг” гэж үүрэг даалгавар өгөөд л. Тэгэхлээр цаадах нь “за за” гээд л, “жаахан ууртай хүн байна шүү” гэж надад хэлээд л, тэгэхлээр нь “Яахав дээ, гайгүй залуу шүү дээ” гэж би хэлээд л. Та нар ийм жүжгийн зохиол зохиожээ. Үнэн хэрэг дээрээ надад Наранхүүтэй тэгж ярьж суух зав байхгүй ээ. Би чинь тэр үед зүгээр гэртээ сууж байсан хүн биш байхгүй юу, тэтгэвэрт гарсан өвгөн байгаагүй байхгүй юу. Би чинь тэр үед Монгол Улсын Ерөнхийлөгчөөр ажиллаж байсан. Ганбөмбөлөгийн асуудлыг би үнэхээр хөөцөлдөж байгаагүй, мэдэх ч үгүй.
Би харин өмнө нь Наранхүүд юу гэж ярьж байсан бэ? гэдгийг өчигдөр хэлсэн. “Оросын их өрийн асуудал дээр ажилла. Харин нэг асуудал дээр анхааруулж хэлж байснаа түрүүн хэлэхдээ мартсан байна лээ. Монголын бизнесменүүдийг чи дэмжинэ шүү, Эрдэнэт хотыг дэмжинэ шүү, ажлын байр бий болгоно шүү, яагаад та нар импортоо дандаа гадаадаас авдаг юм бэ? Үүнийг яагаад Монголдоо хийж болдоггүй юм бэ? Уут л гэнэ, яагаад Монголд уут оёж болдоггүй юм бэ? Хоол л гэнэ, яагаад заавал гадаадын компани хоол хийх ёстой юм бэ? Яагаад монгол хүн хоол хийж чаддаггүй юм бэ? Нэг Францын компани тэр үед кэйтерингийн асуудал хариуцдаг гэж надад хэлж байсан юм. Юун Францын компани Эрдэнэтийн ажилчдын хоолны асуудлыг хариуцаад байгаа юм бэ? Найдвартай гэж үү? Яагаад монгол хүн хоолны асуудал хариуцаж болдоггүй юм бэ? Ингэж ажлын байр бий болго” гэж хэлж байсан. Дандаа тэгэж хэлдэг байсан. Сүүлд нь Ганзоригт ч бас тэгж хэлж байсан. “Монголын жижиг дунд бизнесийг дэмжиж, импортын бүтээгдэхүүнийг Монголдоо дотооддоо үйлдвэрлэдэг болгоочээ, Эрдэнэтэд удахгүй Эрдэнэтийн уул уурхай, үйлдвэр баялгийнхаа нөөцийг бараад шавхаад дуусахаар баахан ажилгүйчүүд бий болох гээд байна. Одооноос эхлээд тийм чадавхийг бий болгохын тулд Эрдэнэт хоттой гэрээ байгуулаад тийм ажлыг хийх хэрэгтэй” гэж би хэлдэг байсан.
Түүнээс биш Мягмаржаргал гэж хүнийг яриад л, тэр ганбөмбөлөг хөөцөлдөөд байсан юм биш, мэдэх ч үгүй юм байна. Хэнлон компани байдаг гэж анх удаа сонсож байна. Ерөөсөө “Хэнлон” компанийн ганбөмбөлөгийн хойноос хөөцөлдөж байгаагүй. Зүүдэнд ч орж байгаагүй. Ер нь би Мягмаржаргалыг сайн мэдэхгүй шүү дээ. Харин Ганболд зааныг сайн мэднэ. Нэг юм хэлье. Гэхдээ заавал Мягмаржаргалыг тэгсэн гэж хэлж байгаа юм биш. Бас тэгээгүй гэж хэлж байгаа ч юм биш. Сайн хүний нэрийг гэж хэлээд яахав, зүгээр л Энхбаярын нэрийг гээд хэлчихье, Энхбаяр сайн хүн ч юм уу, муу хүн ч юм уу хэн мэдэхэв, тэгэхээр Энхбаярын нэрийг маш олон хүн ашиглаж байсныг би үгүйсгэхгүй. 2009 онд тэгэхээ больсон байх гэж бодсон. Гэтэл энэ байдал одоо хүртэл үргэлжилж л байгаа бололтой. Эсвэл Энхбаяраар айлгадаг, эсвэл Энхбаярыг үзэн яддаг, эсвэл Энхбаярыг ашигладаг, эсвэл Энхбаярыг агнадаг.
Одоо энд прокурор нэртэй хоёр агнадаг хүн сууж байна шүү дээ. Энхбаяр л гэвэл бүр нүдэнд нь цус хурсан, бүр загнаад л, түрүүн дуу хоолойгоо ямар чанга болгож байнаа. Тэгээд ямар сайндаа Сайнгэрэл өмгөөлөгч бүр цочоод “зах дээр байгаа биш, ингэж бухимдаж хашгирч яриад яах юм, тайван ярь л даа” гэж хэлсэн шүү дээ. Тэр чинь агнаж, ял тулгаж байгаа хүмүүсийн дуу хоолой тийм байдаг байхгүй юу, өөрсдөө мэдэхгүй байна шүү дээ. Агнаж, ял тулгах гэж байгаа асуудлаа дууны чангаар батлуулдаг цаг аль хэдийн өнгөрсөн. Дууны чангаар биш, хууль ёсны бичиг баримтаар, нотлох баримтаар батладаг болсон цаг. Дуугаа чангалаад хэрэггүй. Чанга дуугаар батладаг цаг өнгөрсөн гэж дахин хэлье. Өнгөрсөн байх ёстой. Аль 90 онд баяртай гэж хэлсэн. Одоо дуу чангалдаг цаг биш, зөөлөн дуутай ч шүүгч үнэнийг сонсоё гэвэл сонсоно. Дуу нь сул ч гэсэн нотлох баримтаа ягштал сайн гаргаж ирж байгаа бол үүнийг л шүүх сонсож, харгалзаж үзэх ёстой.
Ерөөсөө дуу чангатай нь Чойжамц хамбын хэлснийг худлаа уншдаг, “Агоншу”-гийн зөвлөх байсан профессор Пема Гялпогийн захидлын сүүлчийн өгүүлбэрийг л сонгож уншдаг. Тэгээд их чанга дуугаар уншдагаараа та нар нотлох баримтаа бүрдүүлж байгаа гэж үзэж байгаа бол энэ бол хоцрогдол, хэлмэгдүүлэлт. Тийм цаг үе аль хэдийн улиран өнгөрсөн гэж бид бодож байсан. Гэтэл харамсалтай нь өнөөдөр тэр цагийн илэрхийлэл, үлдэгдэл энд орж ирсэн байна.
Дахин хэлье. Эрдэнэтийн тэр асуудалд би ямар ч холбоогүй ээ. Үнэхээр мэдэхгүй ээ, би бүр гайхаж байна. Юун яасан ганбөмбөлөг вэ? Тэгээд сая надад тулгаад хэдэн сая төгрөг төлөх ёстой гээд ялын төлөвлөгөө уншчихваа. Юу болж байна энэ чинь? Ийм маягаар та нар асуудлыг шийдэж, ийм маягаар ял оноодог юм уу? Тэгээд “Наранхүүг дуудаач ээ, Наранхүүгийн хэлсэн үгийг энд сонсоё, түүнээс асууя” гээд байхад хэрэг “тусгаарласан” гээд уулзуулдаггүй. Яагаад ингэж байгаа юм бэ? Наранхүү андуурч хэлсэн юм уу, санаатай хэлсэн юм уу? би мэдэхгүй шүү дээ. Би Наранхүүг боловсролтой хүн гэж боддог. Надаас ганбөмбөлөгөө яахыг асуугаад сууж байх хүн биш гэж боддог.
Түрүүн би хэлсэн шүү дээ. 2008 онд бол хуулинд өөрчлөлт оруулсан тухай. Ер нь онолоор болон практик дээр ямар ч хүн ямар ч үүрэг даалгаврыг өгч болно. Гэхдээ тухайн албан тушаалтан л өөрөө шийднэ, гарын үсэг зурж байгаа бол чи өөрөө хариуцлагаа хүлээнэ. Дээр үед энэ бүдүүн дарга надад нөлөөлсөн гэдэг утгаараа хэргээс мултрах гэдэг байсан бол тэр цаг өнгөрсөн, одоо биеэ даадаг, эрх чөлөөт монгол хүний толгой нь ажилладаг, өөрийнхөө хийж байгаа сонголтоороо амьдардаг, хариуцлагаа хүлээдэг ийм хүмүүсээс бүрдсэн Монголын ард түмэн бий болсон шүү. Ямар ч өөрийн толгой, сэтгэлгээ байхгүй, дарга л дээрээс нь үг хэлж байдаг, тэрийг нь утсан хүүхэлдэй шиг биелүүлээд сууж байдаг тийм цаг үе өнгөрсөн. Тийм учраас энэ хуулинд өөрчлөлт орж, хэн ч ямар ч тушаал өгч болно. Буруу тушаал өгвөл биелүүлэхгүй байж болно, биелүүлэхгүй гээд ажлаас гарч болно шүү дээ. Орчин үеийн Монголд хууль зөрчихгүй гэж хэлээд, ажлаасаа татгалзаад гарч чаддаг хүмүүс бий шүү дээ. Тийм эр зоригтой шулуун шударга хүмүүс улам олон болох ёстой шүү дээ. Тэгтэл бүр ямар ч хамаагүй хүний тухай, нэг хүн юу яриад байгаа нь ч ойлгогдохгүй, бусад баримтаар нотлогдохгүй байхад, тэгээд энд гэрчээр авчиръя гээд байхад оруулахгүй байж, тэр хүнээр хэлүүлсэн болоод надад ял төлөвлөж байгаа бол би үүнийг чинь хүлээн зөвшөөрөхгүй. Хохирогч гээд сууж байгаа тэр залуу “Энэ хохирлыг Энхбаяр гуайгаас нэхэмжлэхгүй” гэж хэлсээр байтал прокурор над дээр сая гаруй доллар ч гэх шиг зүгээр цаасан дээр бичээд чамаас авна гэнээ. Яаж авах юм бэ? миний арьсыг хуулж авах юм уу? Тэр сая долларыг би яаж төлөх юм бэ? Та нар ямар ял бичиж байгаагаа өөрсдөө ойлгож байгаа юм уу? Эрдэнэт компанитай, хоёр аж ахуйн байгууллагын хооронд үүссэн маргааныг хаа хамаагүй өөр хүнд тохоод, тэгээд тэр хүнээр төлүүлнэ гээд ийм ял уншаад сууж байна гэдэг чинь хоцрогдол уу, юу вэ?
Өнөөдрийн та нарын уншсан энэ бүх зүйл чинь телевизээр бичигдээд, хууль хяналтын байгууллагуудыг цогцоор нь өөрчилж, засаж, боловсон хүчнийг нь дахин сургаж, монгол хүнээ хүндэтгэдэг, хүн болгон өөр өөрийнхөө хариуцлагыг хүлээж чаддаг ийм их ажлыг хийх цаг болжээ гэдгийг өнөөдөр бидэнд, бүгдэд сайн ойлгууллаа. Би үүний төлөө ажиллах болно, та нар намайг хараарай!
Намайг хаана ч аваачиж, юунд ч хийсэн хийгээгүй би энэ шударга ёсыг тогтоох үйл хэргийн төлөө зүтгэх болно.
Би Монгол хүн, Монголын ард түмнийг хэлмэгдүүлэхийн эсрэг зүтгэх болно. Хүн өөрөө зүгээр амьдарсныхаа төлөө, дүүтэй байсны төлөө, туслахтай байсны төлөө, найзтай байсны төлөө, таньдаг хүнтэй байсны төлөө тэр хүнийг, эсвэл тэр хүний ойр дотныхныг, гэр бүлийг нь, найз нөхдийг нь хэлмэгдүүлэх гэж байгаа бол би зөвшөөрөхгүй ээ. Тийм хуучин Монгол орныг та нар сэргээж бий болгох гээд байгаа юм уу? Тэгвэл би зөвшөөрөхгүй. Хэн ч зөвшөөрөхгүй. Үүний эсрэг би хэнээс ч айхгүй тууштай тэмцэх болно. Энэ бүхнийг харгалзан үзээд энэ нотлох баримтууд нь анхнаасаа худлаа цуурхал, гүжирдлэг гүтгэлэг, яллах хүсэл эрмэлзэлдээ хэтэрхий хөтлөгдөж улайрсан хүмүүсийн хууль бус аргаар олсон хуурамч баримт юм гэдгийг харгалзан үзээд шүүх энэ хэргийг хэрэгсэхгүй болгож өгөөч ээ гэсэн хүсэлт тавьж байна.
