Чой.БАТТУЛГА

“Нүүрс одоогоос 1-400 сая жилийн өмнө байсан ургамлын чулууж­сан үлдэгдэл юм… Нүүр­сийг нүүрстөрөгчийн агуу­ламжаар нь дөрөв ангил­даг. Энэ нь чулуун нүүрс, битүм нүүрс, хагас битүм нүүрс, хүрэн нүүрс. 82-87 хувийн нүүрс­төрөг­чийн агууламжтай нүүрснээс кокс гаргаж авна. Үүнийг бас коксжих нүүрс ч гэнэ. Кокс гэдэг нь гангийн үйлдвэрлэлд хэрэглэдэг боловсруулсан түлш. Маш их дулаан ял­гаруулдаг. Үүнийг битүм нүүр­сийг агааргүй орчинд ша­таан гаргаж авна. Байгаль орчинд маш хортой тех­нологи гэх, учир нь энэ процесст хүхэр их хэмжээ­гээр ялгаран дэгддэг, тэр нь хур тундастай эргэж буудаг аж”. (Баа­бар” Та­вантолгой” нийтлэлээс)   

“БАГАБАНДИ” YГ

Оюутолгой, Тавантол­гой-Энэ бол эцэг өвгө­дийн минь ариун цусаараа “тамгалсан” ариун дагшин газар, асар их баялаг, асар их мөнгө...    

Тавантолгойн галт тэ­рэг зогсоолдоо зогсч бай­на. “Маршрут” нь то­дор­хой болсон хэдий ч  “машид сайн шалгах”, магадгүй бүр зогсоох эрх  Монголын ард түмэнд бий.        Хэрэв буруу замаар “нүүрс”-ээ тээвэл буцах­даа шороо тээнэ.

Нэн ялангуяа эх оронч бус, “гарал үүслийн гэр­чилгээгүй” зарим нөхөд, улс төр бизнесийн бүлэг­лэлүүд гаарч байгаа энэ үед Монголын ард түмэн бид Тавантолгойн асуу­далд тун болгоомжтой хан­дах хэрэгтэй юм. Уул уур­хайн баялгийг хувьцаа хэлбэрээр ард түмэнд та­раах нэрийдлээр цаана нь хичнээн хэмжээний баял­гийг хулгайлахаар санаар­хаж, тооцоолж байгаа бол...

Монголчууд бид мэ­дэх­гүйгээсээ, мэдээлэл­гүй­гээс, мэдэхгүй байж мэддэг юм шиг царайлда­гаас, хальт хульт мэддэгээ хаа хамаагүй дэвэргэдгээс болж алдаж байна.    

“ГОЛОГДСОН” ТАВАНТОЛГОЙ

   Уг ордыг Хуучнаар Түшээт хан аймгийн Говь Түшээ гүний хошуу, одоо­гийн Өмнөговь аймгийн  Цогтцэций сумын нутаг Их Шанхай уулын ойрол­цоо Өгөөмөр уулын баруун хойд үзүүрт, Цэций уулын ард байдаг таван жижиг толгодын нэрээр “Таван­толгой” хэмээжээ.

Эртнээс энэ орчмын нүүрсний ил цухуйсан хэсгийг малтаж хэрэглэж байсан баримт байдгаас үзвэл уг ордыг нээсэн анхны”геологчид” нь Мон­голчууд (нутгийн ир­гэд) бидний өвөг дээдэс юм гэдэг нь маргаангүй.

Харин 1930-аад оны үеэс нутгийн ард иргэд гар аргаар олборлож, түлээ түлшиндээ хэрэглэх нь ихэссэн тул 1936 оноос аймаг сум хамгаалалтанд авч, 1940 онд Өмнөговь аймгийн Цогтцэций су­мын Үйлдвэр хоршооллын артельд (Тухайн үеийн Монголын Үйлдвэрлэл Хоршоолллын Төв зөвлө­лийн харъяанд) Тавантол­гойн чулуун нүүрсийг ол­бор­лох, борлуулах эрхийг өгчээ.

1966 оны дөрөвдүгээр сарын 18-нд БНМАУ-ын Сайд нарын Зөвлөлийн 124 дүгээр тогтоол гарч тус ордыг үйлдвэрийн аргаар ашиглахаар Аж Үйлд­вэ­рийн яаманд шилжүүлж, улмаар Дундговь аймгийн Цагаан-Овоогийн уур­хайн харъяа цөөн хүнтэй хэсэг байгуулан ажил­луулж эхэлжээ.

1976 он хүртэл Та­ван­толгойн нүүрсний уурхай  зөвхөн орон нутгийн хэ­рэгцээнд зориулж жилд 20 орчим мянган тонн нүүрс олборлож борлуулж байв. Гэтэл 1977 оноос Төвийн бүсийн нүүрсний хэрэгцээ эрс нэмэгдэж, Налайх, Шарын голын уурхайн хүчин чадал хэрэгцээг хан­гах боломжгүй болох үед Тавантолгойн уурхайд өр­гөтгөл хийж, техникийн хүч чадлыг нэмэгдүүлж, Чойрт нүүрс ачих цэг бай­гуулснаас хойш жилд 120 тонн нүүрс олборлож төв рүү вагоноор тээвэрлэх болжээ.

Мөн Тавантолгойн уур­хайн нүүрсний олборлолтыг нэмэгдүүлэх талаар тодор­хой арга хэмжээ авч удаа дараалан өргөтгөл шинэт­гэл хийж байсан боловч үлэмж их нөөцтэй энэ ордыг эх орныхоо эдийн засгийн хөгжилд жинтэй хувь нэмэр оруулах их хүч чадалтай уулын баяжуулах комбинат, кокс химийн үйлдвэр ийн иж бүрэн цогцолборыг барих зо­рилтыг (Монгол Улс дан­гаа­раа) өөрийн хүч хөрөн­гөөр хийх боломжгүй бай­сан (П.Очирбат. Таван­толгой. 10-р тал) тул 1971 оноос тухайн үеийн Эдийн Засгийн Харилцан Тус­лал­цах  Зөвлөлийн (ЭЗХТЗ) гишүүн орнуудад хамтран ажиллах санал байнга тавьсаар ирсэн боловч БНАСАУ-аас бу­сад улс орнууд: Тухайлбал: ЗСБНХУ (ОХУ), БНБУ (Болгар), БНУУ (Унгар), БНСЧУ (Чехословак), БНАГУ (Герман), БНПУ (Польш), БНСРУ (Ру­мын) Тавантолгойн төсөлд оролцох сонирхолгүй бай­гаагаа  илэрхийлжээ.

1993 онд Ерөнхийлөгч  П.Очир­бат ОХУ-д айлч­лах­даа Б.Н.Ель­цинд, 1994 онд БНХАУ-ын Төрийн Зөв­лө­лийн Ерөнхий сайд Ли Пенийг Монгол Улсад айлч­лахад нь Тавантолгой коксжих нүүрсний ордыг  хамтран эзэмших, ашиг­лах талаар тус тус санал тавьсан боловч бас л таа­тай хариу сонсоогүй аж.

Гэсэн хэдий ч  ЭЗХТЗ-ийн гишүүн орнуудын тус­ламжтайгаар хийсэн ажлуудыг дурьдалгүй ор­хиж болохгүй. Үүнд: 1950-аад оны дундуур Таван­толгойд Монгол Зөвлөл­тийн хамтарсан геологийн экспидец зураглал хий­сэн,  1974-1975 онд Мон­гол Болгарын гидрогео­логийн экспидецтэй хамт­ран эрэл үнэлгээний за­рим ажлыг хийсэн. Мөн 1975 онд Болгарын Минп­роектт институтэд коксж­сон нүүрсний чанар, бая­жуулалтын бүтээгдэхүү­ний балансыг хийлгэсэн, 1974 онд Тавантолгойн коксжих нүүрсний орд дээр коксхимийн үйлдвэр байгуулах боломжийн та­лаар урьдчилсан судалгаа хийж, санал боловсруулах ажлыг Герман, Польш, Чехословакийн мэр­гэ­жилтнүүдтэй хамтран гүй­цэтгэсэн... зэрэг болно.

Мөн энэ үед  Таван­толгойн коксжих нүүрс­ний ордын олон хэсэгт 1953-1956, 1974-1988 оны хугацаанд хийсэн эрэл, үнэлгээ, урьдчилсан болон нарийвчилсан хайгуулын ажлын дүнд тус ордыг 90  км квадрат талбайд тарх­сан таван тэрбум тонн баялагтай (таамаг нөөц) гэсэн урьдчилсан дүгнэлт гаргаж байсан бол 1990 онд ОХУ-ын ГИПРОШАХТ институт уг орд нийтдээ 6.42 тэрбум тонн нүүрсний нөөцтэй. Үүнээс коксжих нүүрс 1.8 тэрбум буюу 28 хувь үлдэх 4.6 тэрбум буюу 72 хувь нь эрчим хүчний нүүрс байна гэсэн уг ордыг ашиглах урьдчилсан тех­ник-эдийн засгийн үндэс­лэл(ТЭЗҮ)-ийг боловс­руулсан байна. 

Харин 1999 онд Ка­надын “Норвест”компани Тавантолгойн ордод 3000 орчим хайгуулын цооног нэмж өрөмдөж, уг орд нь 3-54 м –ийн зузаан бүхий нүүрсний үндсэн давхар­гаас бүрдэх ба нүүрсний геологийн нийт нөөц 6.4 тэрбум тонн болохыг баталгаажуулан тогтоосон байна.

Гэтэл сүүлийн үед Та­вантолгой орд 7.5  тэрбум тонн нүүрсний нөөцтэй гэсэн мэдээлэл тархах болсон нь Австралийн ЖОРК (ЖОРК -JORC нь Joint Ore Reserves Committee гэсэн үгсийн товчлол юм. Эрдэс баялгийн нөө­цийг хамгийн сайн на­рийвчлан тогтоох олон улсын хүлээн зөвшөө­рөгдсөн стандартчлал) аргачлалаар бодсонтой холбоотой аж.

“ГОЛД ОРСОН” ТАВАНТОЛГОЙН ОРД ГАЗАР ГЭЖ...

Монгол Улс зах зээ­лийн эдийн засагт шилж­мэгц, “хуучин” Тавантол­гой уурхайг Засгийн газрын өмч хувьч­лалын комиссийн хурлын 1994 оны 12 дугаар сарын 05-ны  42 тоот тогтоолоор төрийн өмч давамгайлсан буюу 51 хувийг нь орон нутгийн өмч, 49 хувь нь хувийн өмчтэй Тавантол­гой ХК болгожээ.  Төлөө­лөн удирдах зөвлөлийн бүрэлдэхүүнд орон нут­гийн өмчийг төлөөлж 5, хувьцаа эзэмшигч аж ахуй нэгж байгууллага, иргэ­дийг төлөөлж дөрвөн ги­шүүн сонгогдон ажиллаж байна.

Одоо Тавантолгой ХК нь 130 гаруй ажил­тантай, 11945А тусгай зөв­шөө­рөлтэй 80 гектар, 287А тусгай зөвшөөрөлтэй 89 гектар талбайд олборлолт явуулж байгаа бөгөөд 2007 онд анх удаа өөрсдийн хvчээр нэг сая тонн нvvрс экспортод гаргажээ.

1998 онд Австралийн “BHP billiton” компани Тавантолгойд (Орон нут­гийн Таван толгой гэгдэх Тавантолгой ХК-ны тал­байгаас бусад газар) хай­гуул хийх лицензийг авсан хэдий ч тухайн үед дэл­хийн зах зээл дээр нүүрс­ний үнэ бага байсан, дэд бүтцийн зардал их, компа­ний дотоод асуудал зэр­гээс шалтгаалаад лицен­зийг буцааж тушаасан байдаг.

Ийнхүү Тавантолгойн коксжих нүүрсний ордыг судлах, хайгуулын лиценз 1999 оны нэгдүгээр сараас  1999 оны аравдугаар сар хүртэл улсын мэдэлд хадгалагдаж байгаад 1999 оны аравдугаар сард Мон­гол Улсын “Майн Инфо” ХХК-д шилжжээ. Энэ тухай тус компанийн за­хи­рал Д.Батсайхан: 1999 оны нэгдүгээр сарын 15-ны “Үндэсний эрх” сони­ноос Таван толгойн нүүрс­ний ордын хайгуулын ли­цензийг “Би Эйч Пи” компани буцаасан талаар АМХЭГ-ын Кадастрын албаны мэдээллийг олж үзсэн юм. Манай “Майн-Инфо” комлани уул уур­хай, ашигт малтмалын чиглэлээр тодорхой мэ­дээл­лийн сантай болсон байсан юм. Ингээд бид уг ордын талаархи зарим материалыг үзээд лицен­зийг нь авахаар шийдэж холбогдох хууль, журмуу­дын дагуу өргөдөлөө гар­ган 1999 оны аравдугаар сард хайгуулын лицензээ авсан. Энд ямар нэгэн ар өврийн хаалга, луйвраар авсан зүйл байхгүй, тэр үеийн Кадастрын албаны сонин дээр гарсан мэдээ­лэл дээр ч манайхыг авсан тухай мэдээлэл байж л байгаа...Бодит үнэн ердөө л энэ. Үнэн ийм атал уул уурхайн талаар ямар ч мэдлэггүй, ойлголтгүй хумүүс гэнэтхэн “эх оронч”-ийн дүрд хувирц­гааж, Таван толгойн ор­доор дөрөөлж улс төрийн оноо авах зорилготой эл­дэв явуулга, улс төр хий­гээд байгаад үнэхээр ха­рамсдаг. Өнөөдрийн “эх оронч”-дын хэн нь ч га­даадын компанид голог­доод үлдсэн Таван толгойн ордод санаа тавиагүй шүү дээ.Тухайн уед энэ том ордын лицензийг үндэс­ний компани авч, өнөөд­рийг хүртэл бүрэн бүтнээр нь хадгалаагүй бол энэ ордын хувь заяа хаашаа эргэх байсныг төсөөлөхөд бэрх. Энэ тухай бодоод нэг үзээрэй. (Зууны мэдээ сонины 2007 оны зургадугаар сарын 8)

Ингэж Энержи ресурс консорциум үүсэх, Та­вантолгой ордын хайгуу­лын лиценз тэдний гарт орох үндэс суурь тавигд­жээ. “Энержи ресурс-т багтдаг 14 компанийг 11 хүн эзэмшиж байна. Г.Бат­­хүү, Т.Бадамжунай, Сү.Батболд, Ч.Ганзориг, Д.Идэвхтэн, П.Очирбат, Ж.Оджаргал, Ж.Оюун­гэрэл, Ц.Цэнгэл. Тэднээс Сү.Батболд, Батж.Бат­баяр, Т.Бадамжунай нар тус бүр хоер компанийг эзэмшиж байгаа юм. (Х.Бат­тулга. Бодлууд. 49-р тал)

Сү.Батболд Үйлдвэр Худалдааны сайдын албаа  БНН-ын дарга Б.Жаргал­сайханд шилжүүлсний да­раа буюу 2006 оны есдү­гээр сарын 1-нд Ашигт малтмал, газрын тосны хэрэг эрхлэх газрын дар­гын ¹7-4280 тоот тушаа­лаар “Энержи ресурс” ХХК-ийн эзэмшилд бай­гаа Өмнөговь аймгийн Цогтцэций сумын Таван­толгой нэртэй 2138 гектар уурхайн талбай бүхий 11943А тоот ашигт малт­малын ашиглалтын ли­цен­зийн талбайгаас 101 гектар бүхий уурхайн тал­байг “Дайцүки” ХХК-д шилжүүлжээ. Геологи уул уурхай, кадастрын албаны даргын 2006 оны есдүгээр сарын 1-ний өдрийн 891 дугаар шийд­вэрээр, энэ­хүү газрыг 30 жилээр эзэм­ших эрхийг Геологи, уул уурхай Ка­даст­рын албаны дарга Т.За­нашир зөв­шөөр­­сөн байна. (2006.09.21 Монго­лын мэдээ) “Дайцүки” компа­нийн үүсгэн байгуу­лагч нь Базарсад овогтой Цогт­сайхан, бас холбоо барих хүн гэж “Ханабуса сама” компанийн захирал Б.Пү­рэв­жаргал (2008 оны УИХ-ын сонгуульд БНН-аас нэр дэвшигч)-ын нэ­рийг дурьдсан байна. (Эх сурвалж: www.iltod.mn) огт санамсаргүй хэрэг биш бөгөөд ийнхүү Тавантол­гойд нэгэн шинэ “тоглогч” нэмэгдсэн нь энэ билээ.

  Монголчуудыг 250 жил тэжээх баялаг болох Тавантолгойн орд 1998 оноос өмнө зөвхөн “Орон нутгийн” Тавантолгойд хамааралтай байсан бол 2006 он гэхэд “Энержи ресурс”, “Дайцүки” хэмээх шинэ “эзэд”-ийн мэдэлд оржээ.

Үүнийг мэдсэн Монгол эх орон, Монгол ард түмнийхээ ирээдүйн төлөө санаа тавьдаг Мон­голын шилдэг сэхээтнүү­дийн тэмцэл их хурлын танхим, гудамж талбай, хэвлэл мэдээллийн хэ­рэгс­лээр хүчтэй өрнөсний эцэст, үнэнд гүйцэгдсэн УИХ 27 дугаар тогтоолын нэгдүгээр хавсралтаар стратегийн ач холбогдол бүхий ордын жагсаалтыг баталснаар “Тавантол­гойн” эздэд нэг бодлын маш таагүй, нөгөө бодлын бүр ч таатай явдал тохиосон юм.

Таван толгойн лицен­зийг гаднынханд зарчи­хал­гүй найман жил хад­галсныхаа төлөө гүтгүүлж явна, адлуулж явна гэсээр  мань нөхөд: “Энержи ресурс” компаниас Таван­толгойн нэртэй 11943А тусгай зөвшөөрөл бүхий 2037 га, 11956А тусгай зөвшөөрөл бүхий 5603 га, Шартээг нэртэй 24532 га, Бортолгой нэртэй 12890 га, Бортээг-1 нэртэй 11954А бүхий тусгай зөвшөөрөлтэй  23461 га газрыг төрийн мэдэлд шилжүүлэхээр тохирсон байна. Түүнчлэн “Энержи ресурс” ком­панийн одоо эзэмшиж буй Ухаа худаг нэртэй 11952А тусгай зөвшөөрөл бүхий 2959 га булангийн цэгийн сол­билц­луудыг шинэчлэн тогтоож, тус компанид үлдээхээр тохиролцжээ. Энэхүү тохиролцооны үр дүнд төрийн мэдэлд нийт 68532 га талбай үлдэв.

“Энержи ресурс”-ийнханд үлдэх Ухаа худаг нэртэй шинэчилсэн тал­байн дөрвөн хувь болж байгаа юм. Өөрөөр хэлбэл “Энержи ресурс”-ийн эзэм­шиж байгаа нийт талбай дахь эрчим хүч болон коксжих нүүрсний нөөцийн 93.6 хувь төрийн мэдэлд шилжинэ гэсэн үг... хэмээн тайлбарлаж буй ч “Төр Тавантолгой ордыг 100 хувь мэдэлдээ авна” хэмээн том дуугар­сан Монгол Улсын ерөн­хий сайд С.Баяртай “маш сайн” тохиролцоонд хүрч  “Ухаа худаг”-ийг салгаж авч чадав. Хэл ам, хэрүүл уруул, хардалт сэрдэлттэй  том талбай, олон га газ­раас “хууль ёсоор” Ухаа худгийг салгаж авах “Энер­жи ресурс”-т тэн­гэрийн умдаг атгасантай адил хэрэг юм.

Одоо Тавантолгойн орд газарт дараах компаниуд лиценз эзэмшиж байна. Үүнд:

Компанийн нэр:            Тусгай зөвшөөрлийн дугаар Гектар

1 Эрдэнэс МГЛ 11953А 12871

2 Эрдэнэс МГЛ 11954А 23479

3 Эрдэнэс МГЛ 11955А                24532

4 Эрдэнэс МГЛ 11956А 5603

5 Эрдэнэс МГЛ 11943А 2037

6 Таван Толгой ХК 11945А 80

7 Таван Толгой ХК 287А 89

8 Дайцүки ХХК 11977А 101

9 Энержи Ресурс ХХК 11952А 2962

НИЙТ 71754

Монголын ард түмэн “Тавантолгой” ХК, “Дайсүки” ХХК, “Энер­жи ресурс” консор­циумын талбайгаас ч ашиг хүртэх эрхтэй ба анхнаасаа “орон нутгийн” Тавантолгой хувьч­лал, Дайсүки, Энер­жи ресурсийн лицензийн асуудлыг эргэж харах байсан төдийгүй үндэсний компаниудад ижил гараа, ижил нөхцөл өгөх ёстой байсан юм. Өөрөөр хэлбэл, “Монгол 999”-д багтаж байгаа үндэсний компани ч, МCS, Петровис, Шунх­лай, Ажнай, Ээрмэл... зэрэг компанид ч яг ижил нөхцөл олгоно гэсэн үг.

“Орон нутгийн “жи­жиг” Тавантолгой бол “Эрдэнэс МГЛ” компанийн мэдэлд байгаа төрийн өмчит Тавантолгойн бүлэг орд газрын талбайгаас 200 дахин, Ухаа худаг буюу “Энержи ресурс-ийнхээс 20 дахин бага талбайтай. Гэтэл өчүүхэн жижиг 160 гаруйхан га талбайтай манай уурхай дээр улс төрийн өнгө аястай хандлагууд их гардагт би хувьдаа шүүмжлэлтэй ханддаг” гэж нэгэн эрхэм айлджээ. Уул нь бизнес хүн өөрийн мөнгөө  энэ 100 сая, энэ 50 сая, энэ гурван сая. Энэ гурван сая өчүү­хэн бага юм чинь хаячихая гэдэггүй  дээ.

   “Энержи ресурс”-компанийн гүйцэтгэх захирал Г. Батцэнгэлээс нэгэн сэтгүүлч, Тавантол­гойг ашиглах асуудал яригдаж байна. Танай компани энэ орд газарт хөрөнгө оруулагчаар орол­цох уу хэмээн асуухад:

-Энэ талаархи мэдээл­лийг хэвлэлээс л авч бай­на. Тавантолгойд хөрөнгө оруулах сонирхолтой га­даад, дотоодын компа­ниудын нэр нийтэд зар­лагд­сан, тодорхой байгаа. Энд “Энержи Ресурс” компанийн нэр байхгүй, бид оролцохгүй...гэжээ.  Асуулт нь асуулт, хариулт нь ч хариулт юм даа. Үнэн­дээ Ухаа худаг бол Таван­толгойн өрөм шүү дээ.

Монгол Улсын Их Хурлын 2010 оны долду­гаар сарын 7-ны өдрийн 39 дугаар тогтоолын хэрэг­жүүлэх хүрээнд Ерөнхий сайд асан Сү.Батболд “Эрдэнэс-Тавантолгой” ХК байгуулах тухай 2010 оны аравдугаар сарын 20-ны 272 тоот захирамж гарав. Уг захирамжийн гол агуулга нь: “Эрдэнэс МГЛ” ХК-ний охин компани болох “Эрдэнэс-Тавантолгой” ХК бай­гуулах, мөн компанийн хувьцааны 10 хувийг Монгол Улсын иргэдэд үнэ төлбөргүйгээр эзэмшүүлэх, 10 хувийг үндэсний аж ахуйн нэг­жүү­дэд нэрлэсэн үнээр худалдах, 30 хүртэлх хувийг гадаад, дотоодын хөрөнгийн бирж дээр арил­жаалах буюу IPO хийх замаар хөрөнгө босгох... юм.

Үүнээс хойш төрийн өмчит “Эрдэнэс Таван­толгой” компанийн хувь­цааг олон улсын хөрөн­гийн биржид гаргах, зөвлөгөө өгөх нээлттэй сонгон шалгаруулалтад 16 банк саналаа ирүүлснээс АНУ-ын “Голдан сакс”, Германы “Доиче Банк” шалгарсан, хувьцааг бор­луулах, зуучлах нэгжээр Францын “Би Эн Пи Перибас”, Австралийн “Макваэри” ажиллахаар эхний ээлжинд тодорлоо л гэнэ. Тавантолгойн хувь­цаа­гаа Лондон, Хонконг, Торонтогийн хөрөнгийн биржийн аль нэгэнд нь арилжаална л гэнэ. Хамтарсан Засгийн газар Монгол Улсын иргэн бүр Тавантолгойн орд газрын эзэн мөн гэсэн түүхэн шийдвэрийг 2011 оны гуравдугаар сарын 31-ний өдөр гаргалаа л гэнэ. Нарийвчилсан тоогоор өнөөдөр манай улсад хоёр сая 796 мянга 341 иргэн байгаа бөгөөд 1,5 тэрбум ширхэг хувьцааг нийт иргэнд хуваахад нэг хүнд 536 ширхэг хувьцаа ног­дож байна л гэнэ. Страте­гийн хөрөнгө оруулагчийн тендерт15 компани мате­риалаа ирүүлснээс хоёр дахь шатанд зургаан ком­пани санхүүгийн хэлэл­цээр хийхээр болсон л гэнэ.

Нэг бодлын тоймгүй их ажил өрнөөд байгаа ч юм шиг нөгөө бодлын дэндүү удаан, дэндүү “үлгэрийн” байна.

2008 оны сонгуулиар хоёр нам Оюутолгой, Тавантолгойг эдийн засгийн эргэлтэд оруул­на гэж амласан. Уул уурхай­гаа хөдөлгөөнд оруулж 2.7 сая иргэддээ хувь, хишиг өгөхөөр ярьсан. Хамтар­сан засаг байгуулсан гол утга учир энд л байсан. Уг нь энэ хоёр ордын ашиг­лалтыг зэрэг эхлүүлэх ёстой байсан. Харамсал­тай нь Оюутолгойг түрүү­лээд явуулчихлаа. Таван­толгойн ордын ашиглалт хоцорч яригдах болсон нь шулуухан хэлэхэд Ухаа худагтай холбоотой л доо.

Ухаа худагийг том Тавантолгойн ордоос өр­сөж эхлүүлэх сонирхолт­нууд лобби, нөлөө ихтэй байж чадсан. Тэгээд л том Тавантолгойн төсөл хоцорчихсон. Ингэхгүй бол Ухаа худагийн хувьцаа үнэд орохгүй байсан шиг байгаа юм.

Уг нь том Тавантол­гойн уурхай эхэлж, Оюу­толгойтойгоо цуг хөдөл­гөөнд орсон бол нэгэн зэрэг ахиухан орлого орж ирнэ ээ дээ. Бөөн орж ирэх мөнгөөр нь дэд бүтцээ хөгжүүлэх, орон сууцжуу­лах, төмөр зам, сумдын авто­замын сүлжээ гээд тулгамдсан асуудлуудыг шийдье, бодитой ажил болгоё гэсэн санаагаар дээрх төслүүдийг өнгөр­сөн жил УИХ-аар оруулж баталсан юм. 1950, 1960-аад оны үед оросуудын хийсэн бодлоготой дүйцэ­хүйц бодлогыг 2008 сон­гуулиар  байгуулагдсан УИХ  баталсан ухаантай юм л даа, уг нь. (Х.Бат­тулга: Эдийн засгийн тусгаар тогтнол бидэнд алга байна. ярилцлагаас...)

Үгүй гэх аргагүй юм. Нэг хувийн компани “Mongolian Mining Corporation”  нэртэй компани байгуулаад IPO хийгээд мөнгө босгоод байхад төрийн өмчийн том компани яриад л ард түмний толгой эргүүлээд л суугаад байдаг нь ямар учиртай вэ?

Үнэхээр сайн менеж­менттэй сайн ажиллаж байгаа компанийн ажлыг үгүйсгэх нь гол биш. Харин төрийн нэр барьсан  компаниудын хийж буй ажил, менежмент, хэрэг­жүүлж буй төсөл хөтөлбөр харагдахгүй байна. Одоо “үлгэр” дууссан.

Нэгэнт хожимдсон хойно, чадахгүй юм бол Тавантолгойн асуудлыг дахин нэг хэмжиж  огтол­бол яасан юм бэ.

Үнэндээ бол Таван­толгой чинь таван толгой шүү дээ. Гурав биш, дөрөв биш. Эндээс л яриагаа эхлэе. Эхнээс нь дахиад...