Р.ОЮУН

Дэлхий дээр жилд 14.1 сая хүн шинээр хорт хавдраар өвчилж, 8.2 сая хүн хорт хавдрын улмаас нас бардаг бөгөөд үүний дөрвөн сая нь цагаасаа эрт 30-69 насандаа хорвоог орхидог аж. Хорт хавдрын өвчлөл, нас баралтын талаас илүү хувь нь хөгжиж буй болон буурай хөгжилтэй орнуудад бүртгэгдэж байна. Судлаачдын үзэж буйгаар 2025 он гэхэд хорт хавдрын шинэ тохиолдол 19.3 сая, шалтгаант нас баралт 16 сая, хүн амын өсөлт болон насжилттай холбоотой хорт хавдрын өвчлөл, нас баралт нэмэгдэнэ гэсэн тооцоо гарчээ. Харин Монголд хорт хавдраар жил бүр 5000 гаруй хүн өвдөж, 3000 гаруй нь нас бардаг аж. Хорт хавдраар өвчилж буй хүмүүсийн 70 гаруй хувь нь хожуу үедээ эмнэлэгт ханддаг ба манай улсын хүн амын нас баралтын хоёр дахь шалтгаан болж байна хэмээн Хавдар судлалын үндэсний төвийн Нийгмийн эрүүл мэнд, сургалтын албаны дарга Ц.Бадамсүрэн ярьж байсан.

Манай улсын хувьд 45 наснаас хойш хавдрын өвчлөл нэмэгдэж, нийт хорт хавдрын өвчлөлийн 87 хувийг энэ насны хүмүүс эзэлж байна. Өнгөрсөн оны зонхилон тохиолдох хорт өвчлөлийг газар нутгийн байршлаар нь авч үзвэл элэгний хорт хавдар Говь-Алтай, Увс, Завхан аймагт, ходоодны хорт хавдар Увс, Архангай, Орхон аймагт, уушгины хорт хавдар Булган, Дархан-Уул, Өмнөговь аймагт, умайн хүзүүний хорт хавдар Сэлэнгэ, Хэнтий, Булган аймагт, улаанхоолойн хорт хавдрын өвчлөл Увс, Баян-Өлгий, Ховд аймагт өндөр байна.

ХҮҮХДИЙН ХОРТ ХАВДРЫН ӨВЧЛӨЛ, НАС БАРАЛТ

Өнгөрсөн онд улсын хэмжээнд 87 хүүхэд хорт хавдраар өвчилсний 50 нь хөвгүүд, 37 нь охид байжээ. 0-14 насны хүүхдийн өвчлөл нийт хорт хавдрын өвчлөлийн нэг хувийг эзэлж байна.

900 ГАРУЙ ХҮЧИН ЗҮЙЛ ХҮНД ХОРТ ХАВДАР ҮҮСГЭДЭГ

Хорт хавдар үүсгэгч нь хүний биед хорт хавдар үүс­гэхэд нөлөөлдөг хүрээ­лэн буй орчны хүчин зүйлс юм. Энэ хүчин зүйлс нь эсийн геном болон эсийн үржил, хуваагдлын үйл ажил­лагааг гэмтээдэг байна. Олон улсын хавдар суд­лалын агентлагаас хүрээ­лэн байгаа орчны 900 гаруй хүчин зүйл хүнд хорт хавдар үүсгэдэг болохыг тогтоож, химийн хүчин зүйл, холимог бүрдлийн буюу агаарын бохир­дол, мэргэжлийн /кокс, нүүрсний орчин/, физикийн /нарны хэт ягаан туяа, радио идэвхт цацраг туяа/, биологийн /элэгний В, С вирус, умайн хүзүүний хавдрыг үүсгэдэг хүний хөхөнцөр вирус, хелико­бактери/, хувь хүний буруу дадал, зан үйл /архи, тамхи, хөдөлгөөний хомс­дол/ гэсэн бүлэгт хуваажээ.

ХОРТ ХАВДРЫН 30 ХУВИАС СЭРГИЙЛЭХ БО­ЛОМЖТОЙ

Хорт хавдрын 30 ху­виас сэргийлэх бо­ломжтой байдаг. Хорт хавд­раас сэргийлэхийн тулд нийгмийн бүх сал­­­бар, иргэн бүрийн оролцоо, хүчин чар­майлт чухал. Иргэн та өөрийгөө хорт хавдраас сэргийлэхийн тулд дараах энгийн зөв дадлыг өдөр тутмын амьдралдаа хэв­­шүүлэх нь зүйтэй.

Үүнд архи, тамхинаас татгалзах, эрүүл зохистой хооллох, илүүдэл жингээс сэр­гийлж биеийн жингээ хадгалах, дасгал хөдөлгөөнийг тогтмол хийх,  жирэмслэлтээс сэр­гийлэх эм, бэлд­мэлийг зөв хэрэглэх, эмх зам­ба­раагүй бэлгийн хавьтлаас сэргийлэх зэрэг зөв дадлыг амьдралдаа хэв­шүүлэх нь хамгаас чухал.

ТӨРӨЛ БҮРИЙН БОДИС АГУУЛСАН ХҮНСНИЙ БҮТЭЭГДЭХҮҮН ХЭРЭГЛЭХГҮЙ БАЙХ

Зохистой хооллох гэдэг нь идэж буй хоол, ундны халуун, хүйтэн нь тохирсон, амны хөндий, залгиур, улаанхоолойг түлэхгүй, цочроохгүй байхын зэрэгцээ өдөрт дор хаяж 3-4 удаа тогтмол хооллохыг хэлнэ. Мөн хэрэглэж буй хоол, хүнсний уураг, өөх тос, нүүрс усны хэмжээ нь тэнцвэртэй, хоол хүнс нь хангалттай аминдэм агуулсан, тохиромжтой илч­лэгтэй байх шаард­лагатай. Гормон, анти­­биотик, төрөл бүрийн будагч бодис, кон­сервант болон хорт хавдар үүсгэдэг төрөл бүрийн бодис агуулсан хүнсний бүтээгдэхүүнийг хэрэг­лэхгүй байх. Түүнчлэн шар­сан, хуурсан, утаж бо­ловс­руулсан бүтээг­дэ­хүүний хэрэглээг багасгах, хүнсний ногоо, жимсийг аль болох түлхүү хэрэглэх нь хорт хавдар үүсэх эрсдэлийг бууруулдаг.

АРХИ НЬ ТАМХИТАЙ ИЖИЛ ХОРТ ХАВДАР ҮҮСГЭДЭГ

Архийг аль болох бага хэрэглэх. Этилийн спирт эсийг шууд гэмтээх үйлчилгээтэйгээс гадна ар­­хинд олон төрлийн хортой бодис агуулж бай­даг. Архи нь тамхитай ижил хорт хавдар үүсгэх чад­­вартай. Архийг хэт­рүү­­лэн хэрэглэдэг дээр нь тамхи татдаг бол хорт хав­дар үүсэх магадлал хоёр да­хин нэмэгддэг. Үүнээс тат­галзсанаар ходоод, улаан­х­оолой, элэгний хорт хавд­раар өвдөх эрсдэлийг бууруулдаг. Тамхи татахад хорт хав­­­дар үүсгэдэг олон төрлийн бодис хүний биед ордог. Тамхидалт нь уушги, уруул, амны хөндий, залгиур, ходоод, улаан­хоолой, давсагны хорт хавдрын эрсдэлт хү­чин зүйл болдог. Судал­гаагаар уушгины хорт хавд­раар өвчилсөн 10 хүний ес нь тамхи татдаг болохыг тогтоожээ.

ИЛҮҮДЭЛ ЖИНТЭЙ ХҮМҮҮС ХАВДРААР ӨВДӨХ МАГАДЛАЛТАЙ

Зохисгүй хооллох, хө­д­өл­­­­гөөний хомсдол нь тар­га­лах үндсэн шалтгаан бол­­дог. Өөхөн эд нь гор­моны бодисын солил­цоог алдагдуулж гор­мон ха­мааралтай олон төрлийн хавдар үүсэх хүчин зүйл бол­дог. Илүүдэл жинтэй хү­­мүүс умайн, хөхний, өнд­­гөвчний, бөөрний, улаа­н­­хоолойн, нойр бул­чирхай болон бүдүүн гэ­­­­дэсний хорт хавдраар өв­­­дөх өндөр эрсдэлтэй байдаг.

ӨДӨРТ 30 МИНУТ ДАСГАЛ ХИЙГЭЭРЭЙ

Өдөрт багадаа 30 ми­­нут ямар нэг дасгал хө­­­­­­дөл­­­­гөөн хийснээр бо­­­­­дисын солилцоог хэвийн байлгах улмаар стресс, сэтгэл гутралаас сэргийлэх, сэтгэл санааг өөдрөг болгох, цусны эр­­гэлтийг сайжруулах, дарх­лааг дээшлүүлэх сайн нө­­лөөтэй. Та идэвхтэй хө­дөл­гөөнтэй байснаар бүдүүн гэдэс, умайн болон хөхний хорт хавдрын эрс­дэлийг бууруулж чадна. Үр хөндөлт нь эмэг­тэйн биед ялангуяа, до­тоод шүүрлийн болон дарх­­­лааны тогтолцоонд нө­лөө­лөхөөс гадна хүнд сэт­­­гэл санааны гэмтэл уч­­­руулдаг. Үр хөндөлтөөс сэр­­гийлж чадсанаар умай, хөх­ний болон бамбайн хорт хавдраас сэргийлж чадна.

НАРНЫ ХЭТ ЯГААН ТУЯА ХОРТ ХАВДАР ҮҮСГЭХ ЭРСДЭЛТЭЙ

Сэт­гэл санааны гүн хямрал, стресс, депресс нь хорт хавдар үүсэхэд нө­лөөл­дөг. Хорт хавдраас сэргийлэхэд сэтгэл санаа өөдрөг байх, мөн эерэг, сөрөг сэтгэлийн хөдлөлөө зөв удирдаж чаддаг байх нь чухал сэргийлэлт болдог. Мөн нарны хэт ягаан туяа нь хорт хавдар үүсгэх хүчин зүйл бөгөөд наранд хэт шарах, төрөл бүрийн арьс ша­рах төхөөрөмжүүдэд орох хэрэггүй.

ДАРХЛААЖУУЛАЛТАД ХАМРАГДАХ НЬ ЧУХАЛ

В гепатит нь элэгний хорт хавдар үүсэх эрс­дэлийг бий болгодог. Хүү­­хэд төрснөөс хойш 24 цагийн дотор элэгний В вирусийн халдварын эс­рэг вакцинжуулалтад хам­руулдаг. Хэрэв та В вирусийн халдваргүй бол сайн дурын дархлаа­жуу­лалтад хамрагдаж болно. Хүний хөхөнцөр вирус нь умайн хүзүүний хорт хавдар үүсгэдэг бэлгийн замаар халдварладаг ви­рус юм. Энэ вирусээс сэр­­­гийлэх вакцинд 10-14 насны охидыг хам­руулс­наар умайн хүзүүний хорт хавдраас сэргийлнэ.

ХОРТ ХАВДРЫН ӨВЧЛӨЛ НАС АХИХ ТУСАМ НЭМЭГДДЭГ

Эрүүл мэндийн үзлэг, шин­­жилгээнд тогтмол хам­­­рагдах нь эрт үед нь ил­рүүлж, бүрэн эмчлэгдэх боломжтой. Эмэгтэйчүүд 30 наснаас дээш умайн хүзүү, хөхний хорт хавдрын үз­­лэг шинжилгээнд өрх, сумын эмнэлэгт хандаж хамрагдана. Хорт хавдрын өвч­­лөл нас ахих тусам нэ­мэгд­дэг тул 40 наснаас дээш үзлэг, шинжилгээнд тогт­мол хамрагдаж бай­гаарай.

Эх сурвалж: “Зууны мэдээ” сонин