Толгой өвдөөд гэдэг үгийг бид өдөр бүр хэн нэгний амнаас сонсдог. Харин  ямар шалтгаанаар өвдөж байгааг тэр бүр мэддэггүй. Зөвхөн хоол хүнс, ажил, амьдралтайгаа  холбон тайлбарладаг. Гэтэл энэ өвчин нь олон шалт­гаантай аж. Бас төв мэдрэлийн гаралтай өвчлөл байх магадлалтай гэдгийг мэргэжилтнүүд хэлж байна.  Энэ тухай  “Ачтан” эмнэлгийн Мэдрэлийн мэс заслын тасгийн эрхлэгч Ц.Энхбаяртай ярилцлаа.

ХООЛОЙН АНГИНА ТАРХИНЫ СУДСЫГ ГЭМТЭЭДЭГ

-Сүүлийн үед хөгшин, залуугүй “Тархи, толгой өвдлөө” гэдэг болж. Зарим нь бүр “Юм мартаад байдаг боллоо, толгой дүүрээд, чих шуугиад” гэж ярьдаг.  Тэгвэл мэр­гэжлийн эмч нар үүнийг мэдрэлийн гаралтай өвчин гэх юм. Харин хүмүүсийн олонхи нь  үүнийг  зөвхөн түр зуурын өвдөлт гэж ойлгодог.  Энэ сэдвээр яриагаа эхлэх үү?

-Төв мэдрэлийн систем буюу толгойн өв­дөлт олон шалтгаантай. Ялангуяа залуучуудын хувьд ажил, амралтын дэглэм алдагдсантай холбоотой байдаг. Үүний шалтгаан нь олон цагаар компьютерын ард суух, нойр дутуу байх зэргээс үүдэлтэй.

Залуу хүнд бие даасан эмгэг бага байдаг учраас өөрт тийм их зовиур ил­рээд байдаггүй. Гэтэл  ийм байдалтай удаан явснаас болоод мэдрэлийн га­ралтай эмгэгүүд үүсдэг. Мөн гэмтэл бэртэлтэй хол­боотойгоор толгой өв­дөх нь элбэг. Тэр дундаа эрэгтэй хүүхэд хөдөлгөөн ихтэй байдаг учраас ямар нэгэн байдлаар тархиндаа гэмтэл авах тохиолдол байна. Мөн  архаг анги­наас болж толгой өвдөх үе байна.  Манай орны эрс тэс уур амьсгалтай хол­боотойгоор ангина элбэг тохиолддог. Энэ өвчин нь тархины судсыг гэм­тээдэг. Ангиныг үүсгэдэг нян нь маш хүчтэй цус алдалтыг үүсгэдэг. Энэ нь тархины судас тэр дундаа холбогч эд ихтэй газрыг гэмтээдэг юм. Тухайлбал, судасны хана, зүрхний клап, үе мөчний холбогч эд, бөөр зэргийг гэм­тээдэг. Тиймээс архаг ангинаас хамаарч тар­хины судасны үрэвсэлт өвчин залуучуудын дунд элбэг тохиолддог болсон. Үүнээс гадна төрөх үеийн гэмтэл, төрөлхийн цусны даралт зэрэг нь өвчин хэл­бэрээр бий болдог гэсэн үндсэн гол шалтгаан бий. Мөн тухайн хүний эрхтэн системийн өвчлөл, удам­шил зэргээс мэдрэлийн өвчлөл бас үүсдэг.

-Ачаалалтай ажил­ладаг, тэр хэрээр ажил, амралт хоёроо зохицуулж чаддаггүй олон хүн байдаг.  Мөн өдөржингөө зурагт, компьютерийн ард суудаг хүмүүс бас цөөнгүй. Тэгэ­хээр мэдрэлийн ядаргааны тухай жаахан тодруулаач?

-Хүмүүс мэдрэл гэж юуг хэлдэг вэ гэдгийг мэддэг байх ёстой. Тархи болон нугас түүнээс салбарладаг судлуудыг хамруулаад мэдрэлийн систем гэдэг. Энэ нь толгойн хэсгийг мэдрэл­жүүлж байдаг 12 хос салаа мэдрэл, нурууны  31, 32 баганаас үүдэлтэй бүх биеийг тойрсон мэд­рэлийн судлууд бий. Эд­гээр тор шиг хэрсэн мэд­рэлийн судсуудыг мэд­рэлийн систем гэнэ. Тэгэ­хээр хэт удаан ачаалалтай ажиллах, компьютер дээр удаан сууснаас болж толгой өвдөхийг мэд­рэлийн гаралтай гэж үздэг. Тиймээс ямар нэг байд­лаар удаан ажиллаад толгой чинь өвдөж байгаа бол мэдрэлийн систем хямарч байна гэж ойлгох хэрэгтэй.

ӨВӨЛ ТОЛГОЙ НҮЦГЭН ЯВАХ НЬ  ТАРХИНЫ СУДАС АГШИХАД ХҮРГЭДЭГ

-Манайхан өвлийн хүйтэнд толгой нүцгэн явж болохгүй, тархи толгойд муу гэж ярьдаг.  Гэсэн ч малгайгүй өвөлждөг хүн олон бий. Энэ нь алсдаа тархины судас нарийса­хаас эхлээд мэдрэлийн эд эсийг гэмтээх шалтгаан болох уу?

-Тэгэлгүй яахав. Хүйтэнд толгой нүцгэн явж болохгүй. Манайд өвөл -40 хэм хүртэл хүйтэрдэг. Энэ нь хүний биед сөрөг нөлөө ихтэй.  Тэр дундаа өвлийн улиралд даараагүй мэт боловч толгой нүцгэн явах нь судасны агшилтыг бий болгодог. Хүн даа­рахаар гар хөл, нүүр цайж эхэлдэг. Энэ нь судас аг­шиж, цусны гүйлт саатаж байгаагын илрэл. Байнга даарах нь судасны байнгын нарийсал үүсч, цусан хангамж болон хү­чил төрөгчийн дутагдалтай болдог. Гэтэл халуун наранд удаан ява­хаар эсрэгээрээ тархины судас тэлж, бас л цусан хангамжийн дутагдалд ордог. Тэгэхээр зуны халуун өвлийн хүйтэнд аль болох хувцсаа тохируулж өмсөх хэрэгтэй.

-Зарим өвчлөл улирлын шинжтэй байдаг. Харшил, ханиад, халдварт шар гээд хавар, намар идэвждэг өвчинүүд бий. Мэдрэлийн гаралтай өвчлөлд халуун хүйтний ялгаа, улирлын  онцлог нөлөөлдөг үү?

-Тархи мэдрэлийн сис­темийн өвчлөлд улирлын нөлөө нэг их бай­даггүй. Өвлийн улиралд толгой нүцгэн явах нь залуучуудад элбэг тохиолддог болохоос биш дунд болон ахимаг насны­хан өртдөггүй. Гэхдээ өвөл толгой даарснаас,  зун хэт халснаас толгой өвдөх нь бий.

Толгойн өвдөлт нь бусад олон өвчний шинж тэмдэг болж илэрдэг. Тухайлбал, ходоод болон уушгины өвчтэй хүний толгой нь өвдөж ха­луурдаг. Тиймээс нарийн мэр­гэжлийн эмчид үзүүлж оношлуулах хэрэгтэй. Үнэ­хээр биеэ даасан толгой өвдөлт үү эсвэл аль нэг эрхтэн системийн хамарсан өвчин толгой өвдөлтөөр илэрч байна уу гэдгийг ялгаж байж, тохир­сон эмчилгээг хийдэг.

ТОЛГОЙ ЧИНЬ ӨВДДӨГ Л БОЛ ЭМЧИД ЗААВАЛ ҮЗҮҮЛЭЭРЭЙ

-Толгой өвдөхөөр эм­чид үзүүлэхгүй  өвчин намдаах эм, эсвэл  да­ралтны эм уугаад явдаг хүмүүс байдаг.  Энэ хэр зөв бэ?

-Энэ манайхны хамгийн буруу ойлголт. Нэг хоёр удаа толгой өвдө­хөд цитрамон, аналгин ууж болно. Гэтэл байнга өвдөөд байхад энэ эмээ уугаад л байдаг. Хоёр, гурван жил цитрамон, аналгин ууж байгаа гэсэн хүн манайд ирдэг. Энэ хамгийн буруу. Хэрэв толгой чинь ямар нэг байд­лаар олон хоног өвдөж л байгаа бол заавал нарийн мэргэжлийн эмчид үзүүлж, ямар шалтгаанаас үүдэлтэй байгааг нь онош­лох хэрэгтэй.

-Толгойн өвдөлт  олон шалтгаантай гэж та тү­рүүнд хэлсэн. Заримдаа тархиар хатгуулах  лугших зэргээр өвдөлт нь янз бүрээр илэрдэг.  Ер нь яаж өвдөж байгаагаас нь шалтгаалж, өвчний шинж тэмдгийг нь тодорхойлж болдог уу?

-Олон өвчний шинж толгойн өвдөлтөөр илэрдэг. Тийм болохоор нарийн мэргэжлийн эмч юунаас үүдэлтэйг нь тогтоож өгнө. Жишээ нь, ангины га­ралтай тархины судасны үрэвслийн үед тархи руу хатгаж, лугшиж судасны өвдөлт өгдөг. Үүгээр нь эмч нар энэ хүний тахины судсанд үрэвсэл бий болж байна гэж тодорхойлдог. Гэтэл тархины судасны үрэвсэлгүй мөртлөө тархины даралттай хүний толгой дүйнгэтэж өвддөг. Толгой хүндрээд юм мартаад байна гэж хүмүүс хэлдэг. Тиймээс ийм то­хиодолд тархины да­ралттай гэж тодорхойлох жишээтэй. Хүмүүсийн хэлж байгаа зовиурыг сон­соод ямар чиглэлийн байна гэдгийг эмч нар ерөнхийд нь тогтоодог. Гэхдээ түүнийг лавш­руулах үүднээс тархины бичлэг хийж  компьютерт хардаг.

ТАРХИНЫ СУДАСНЫ БИЧЛЭГИЙГ ЯМАР НЭГ ЭМГЭГТЭЙ ҮЕД ХИЙДЭГ

-Тэгвэл  мэдрэлийн гаралтай өвчнийг яаж эмчилдэг вэ. Гол эмчилгээ нь юу байдаг бол?

-Тархины өвчлөлийг маш сайн эмчлэх шаард­лагатай. Манай эм­нэлгийн хувьд мэдрэлийн болон мэдрэлийн мэс заслын тасагтай. Энэ тас­гуудад ажиллаж байгаа эмч нар нэлээд чадварлаг. Мөн дүрс оношлогоо, тархины судасны бичлэг, аппарат болон түүнийг уншиж байгаа эмч нарын чадвар өндөр. Мэдрэлийн гаралтай өвчлөлд нэгдүгээрт онош сайн байх, хоёрдугаарт оноштойгоо уялдаатай эм­чилгээ хийдэг. Гол эм­чилгээ нь тархины даралтыг бууруулах юм. Тархины даралтыг буу­руу­лахгүйгээр судас өр­гөсгөх, эд эсийг сэргээх, цусан хангамж сайж­руулах зэрэг эмчилгээг хийсэн ч, үр дүн багатай байдаг. Тиймээс тархины дотоод даралтыг үүсгэж байгаа хүчин зүйлийг олж, эмчлэх хэрэгтэй. Үүний дараа цусан хангамж болон дотоод эд, эсийг сайжруулах эмчилгээг хийдэг.

-Ер нь тархины бичлэг хийлгэх, компьютерт харах хоёрын ялгаа нь юу байна вэ?

-Мэдрэлийн өвчнийг оношлож эмчилнэ гэдэг тухайн эмчээс мэдлэг чадвар болоод туршлага, мэдрэмж шаарддаг. Тухайл­бал, олон жил ажил­ласан эмч заавал компьютерт харуул гэж хэлэх нь ховор. Тухайн хүнийг үзээд тархинд нь ямар нэгэн голомтод өөрчлөлт орсон байна. Эсвэл ямар нэгэн санаа зовох асуудал байхгүй гэж үздэг. Үүнд олон жилийн туршлага хэрэгтэй. Тэгэхээр ирсэн хүн бүрийг тархины бичлэг хийлгэ. Компьютерт харуул гэж хэлэх нь ховор. Харин тархинд хавдар, буглаа судасны эмгэг үүссэн байж магадгүй гэх үед л эдгээрийг хийдэг. Ер нь ийм өвчлөлтэй хүний шинж тэмдэг содон байдаг. Тархины судасны бич­лэгийг судасны ямар нэг эмгэгтэй үед хийдэг. За­рим тохиолдолд компью­терт харуулсан хүнд энгийн рентген зураг авах   шаардлага гардаг. Яагаад гэхээр компьютерт нарийн судасны  зураг хараг­дахгүй. Хүмүүс толгой өвдлөө бичлэг хийлгэ­чихье, компьютерт ха­руулчихъя гэж ярьдаг. Энэ буруу. Эхлээд заавал нарийн мэргэжлийн эм­чид хандах хэ­рэгтэй. 

-Эцэст нь нэг зүйлийг тодруулж асууя. Сүүлийн үед манайд хавдрын өвчлөл эрс нэмэгдэж байна. Тар­хины хавдрын өвчлөл хэр байна. Энэ өвчний эдгэрэх магадлал хэр байдаг вэ?

-Тархи болон нуруу нугасны хавдар нэлээд бий. Хавдрын шалтгааныг яг түүнээс болсон гээд тодорхойлсон зүйл өнөөдрийн байдлаар дэлхий нийтэд байхгүй. Гэхдээ олон таамаглал бий. Жишээ нь, вирусын, гэмтлийн, удамшлын га­ралтай гэх зэргээр тодорхойлдог. Хавдрыг манайхан эмчлэгддэггүй гэж ойлгодог. Гэтэл орчин үед эрт илрүүлсэн хавдар эдгэрдэг. Хэмжээ нь бага үед шарлага эмчилгээ хийж, эдгээдэг байх жи­шээтэй. Хөдөөгийн хүмүүс алслагдмал байдлаасаа болоод хавдраа томруулах, өвчнөө даамжруулах хандлага нэлээд байдаг. Хавдрыг томроогүй байхад нь, эрт илрүүлсэн тохиолдолд эмчлэх бүрэн боломжтой. Өндөр хөгжилтэй орнуудад хавдрын урьд­чилан сэргийлэх шин­жилгээг авдаг. Цусны шинжилгээнд бүх өвч­төнүүдийг хамруулж хав­дартай үгүйг нь илрүүлдэг. Ийм тестийг авдаг болсон үед хавдраас урьдчилан сэргийлж болно. Харин тархи нуруу нугасны хавдрыг мэсийн аргаар авдаг. Маш олон төрлийн хавдар байдаг. Эдгээрийг зөвхөн эсээр нь ялгадаг. Хортой, хоргүй, дахидаг, дахидаггүй, төрөлхийн буюу үр хөврөлийн үед үүссэн гэх мэт. Түүнчлэн удмын, туяа­наас үүдэлтэй хавдрууд байдаг.

Манайд ирж байгаа өвчтөнүүдээс харахад тол­гойн өвдөлтөөсөө болоод уналт өгч ирэх нь бий. Үүнийг нь шинжлээд үзэ­хээр хавдар байх жи­шээтэй.