Гавъяат эмч Ц.ДАМДИНСҮРЭН
/Өвөрхангай аймгийн Есөнзүйл сумын их эмч/
Монгол Улсын эрүүлийг хамгаалах систем XXI зууны эхэн үетэй золгож байна. Нэг үеийг бодвол Монголын анагаах ухааны ололт, амжилт хөгжилтэй улс орны төвшинд хүрч байгаа ч хөдөөгийн эмнэлгүүдийн хүчин чадал, тоног төхөөрөмж, барилга байгууламж, мэргэжлийн боловсон хүчний хүрэлцээ хангамж ихээхэн хоцрогдолтой байгаа билээ. Тиймээс хөдөөгийн хүн амд үзүүлж буй төрөл бүрийн тусламж үйлчилгээ, хүрэлцээ, чанар хангалтгүй байгаа нь олон талаар харагдаж буй. Өөрөөр хэлбэл, малчдын эрүүл мэндэд анхаарах цаг аль хэдийн болсныг сануулж байна. Улсын хэмжээнд засаг захиргааны анхан шатны нэгж болох мал аж ахуйн баг 1400, сум 300 гаруй байгаа бөгөөд мал аж ахуйн үйлдвэрлэл эрхэлсэн олон тооны малчид байгаль, цаг уурын эрс тэс уур амьсгалтай жилийн дөрвөн улиралд цаг агаарын эрсдэл бэрхшээлийг үл харгалзан мал сүргээ газрын гарц бэлчээр өвс ургамлыг сонгон сум багийн төвөөсөө 50-120 км зарим үед 120-200 км зайтай байнга нүүдэллэн амьдардаг. Тэд байгаль цаг уурын хүнд нөхцөлд осгох, амь насаа алдах харамсалтай тохиолдол явдал давтагдсаар байна. Энэ байдлаас халширсан малчид төв суурин газрыг бараадах сонирхолтой болсон. Тухайлбал, сүүлийн хэдэн жилд Өвөрхангай аймгийн зүүн бүсийн таван сумаас 2000 орчим хүн шилжсэн байна. Эдгээр сумын ЕБС-иудад 750-800 хүүхэд суралцаж байсан бол өнгөрсөн онд 450-500 хүүхэд суралцжээ. 1970, 1980-иад онд улсын хэмжээнд сум бүрийн алслагдсан багуудад бага сургууль, 2-4 н ортой бага эмчийн салбарууд байсан нь татан буугдсан. Харин одоо малчид маань 6-8 настнуудаа сургахын тулд хөдөөгийн өрх тусгаарлах буюу гэр орноороо сум төв суурин газруудад шилжсээр малаас хөндийрөх явдал их байна. Сум, багийн эмнэлэгт ажиллаж байгаа их, бага эмч мэргэжлийн хүмүүс нь голдуу эмэгтэйчүүд ажилладаг бөгөөд тэдгээр нь жирэмслэх, бусад шалтгаанаар урт богино хугацаагаар үндсэн ажлаасаа хөндийрснөөр мэргэжлийн эмч боловсон хүчнээр дутагдах нь их байдаг. Уг байдлаас малчид дараах шатны эмнэлгүүдэд явж чирэгдэх явдал байнга гарсаар байна.
ЭМЧ НАРЫН 40 ХУВЬ НЬ ЭРЭГТЭЙ БАЙХААР ЭЛСҮҮЛДЭГ БАЙЖЭЭ
1950,1960-аад онд анагаах ухааны дээд болон дунд сургуульд элсэгчдийг хүйсийн харьцааг баримтлан элсүүлдэг байсан. Тодруулбал, нийт элсэгчдийн 60 хувь нь эмэгтэй 40 хувь нь эрэгтэй байхаар заадаг байв. Улсын хэмжээний нэг суманд 1970 оноос өмнө 5-8 мал аж ахуйн баг бригадтай байсан бөгөөд тэнд мэргэжлийн эрэгтэй бага эмч нар ажиллаж байсан байна. Учир нь малчдын эрүүл мэндэд багийн эмч нарын үүрэг оролцоо хамгаас чухал. Гэтэл эмэгтэй эмч нар нэмэгдсэнээс болж багагүй хүндрэл гарах болжээ. Тухайлбал, багийн эмч нарт мотоцикль олгож буй нь сайшаалтай ч эмэгтэй эмч нар унаж чадахгүй, хүн гуйж түргэн тусламжийн дуудлаганд явдаг болсон байна. 1960,1970-аад онуудад улсын хэмжээнд олон жил хэвшиж ажиллаж байсан 54 сум дундын эмнэлэг байсан ба нэг сум дундын эмнэлэг нь харьяа тойргын 3-4 сумын хүн амд эрүүл мэндийн тусламж үйлчилгээг иж бүрнээр нь хариуцсан, яаралтай түргэн тусламжийн үйлчилгээг үзүүлдэг байсан нь зах зээлийн шилжилтийн үеэс ихэнх нь татан буугдаж цөөхөн хэд нь үлдсэн. Тухайн үед нэг сум дундийн эмнэлэгт үндсэн болон нарийн мэргэжлийн 6-7 их эмч, 10 орчим төрөл чиглэлийн дунд мэргэжилтнүүдтэй клиник биохимийн лаборатори, рентген шинжилгээ ажилладаг байсан. Мөн тухайн үед аймгуудийн нэгдсэн эмнэлгүүдэд харьяалагдсан тусгай тоноглогдсон зүтгэх хүч сайтай Орос улсын 66 маркийн нүүдлийн авто амбулатори 3-4 мэргэжлийн албан ёсны орон тоотой алслагдсан сум бригадад тогтмол үндсэн болон төрөлжсөн нарийн мэргэжлийн тусламжийг клиник лаборатор рентген флюр график шинжилгээ хийдэг байсан мөн л үгүй болсон нь үнэхээр харамсалтай 1960, 1970-аад онуудад байгаль цаг уурын гамшгийн үед болон онц хүнд өвчтөнд нийслэлээс өндөр нарийн мэргэжлийн эмчийн тусламжийг онгоц нисдэг тэргээр тогтмол үзүүлдэг байсан. Хөдөө сумдын иргэд аймгийн төвөөсөө 200-250 км, сумаасаа 100-150 километрийн холоос мэргэжлийн эмчид үзүүлэх, шаардлагатай тусламж авах, шинжилгээ хийлгэхээр ихээхэн зардал чирэгдэл гарч, цаг хугацаа алдаж өвчин хүндэрч архагших явдал бишгүй байдаг. Анагаах ухааны сургалтын хугацааг хянан үзэж дээр үеийнх шиг эмчилгээний факультетыг таван жил, нийгмийн эрүүл ахуй уламжлалт анагаах, био анагаах ухаан, эм зүй, шүд зэрэг эмч мэргэжилтэнүүдийг дөрвөн жилээр сургах боломжтой. Түүнчлэн сум багийн эмнэлгүүдийн одоо хүртэл мөрдөгдсөөр байгаа мэргэжлийн орон тооны нормативыг нэн даруй шинэчлэн өөрчлөх, хуучин ажиллаж байсан сум дундын 54 эмнэлгийг сэргээж хүчин чадалыг бэхжүүлэх шаардлага нэн түрүүнд гарч байна. Хөдөөгийн багуудад тогтвор сууршилтай ажиллах эрэгтэй бага эмч нарыг ерөнхий боловсролын сургуулийг төгссөн залуусыг тодорхой болзол хэлэлцээрийн дагуу бэлдэн ажиллуулж болох. Мөн сумаасаа алслагдсан багуудад I-III ангитай бага сургууль, 2-4 ортой багийн эмнэлгийг шинэчлэн байгуулах, сумын эмнэлгүүдийн түргэн тусламжийн авто машинаас гадна жирэмсэн эхчүүд, нярай хүүхдийн графикт үйлчилгээ, вакцинжуулалт, цус харвасан хавдрын хожуу үеийн хэвтэрийн өвчтөн зэрэг үйлчилгээнд зориулсан хоёрдахь авто машиныг олгох нь малчдын эрүүл мэндэд анхаарч буй томоохон алхам болно.
