Базарбямбын НЯМСҮРЭН

Энэ жил дэлхийн 60 гаруй оронд бүх шатны сонгууль болох товтой байгаагийн нэг нь хилийн чанад дахь хамгийн олон монголчууд суурьшин амьдардаг БНСУ юм.

51 сая гаруй хүн амтай тус улсын 44 сая сонгогч өнөөдөр болох Үндэсний ассамблейн 300 гишүүнийг сонгох парламентын сонгуульд саналаа өгөх юм.

Ерөнхий Ассамблей ч гэж нэрлэдэг энэ удаагийн сонгуулиар ерөнхийлөгч Юн Сог Ёль бүрэн эрхээ хэрэгжүүлж эхэлснээсээ хойшхи дунд хугацааны дүнг ард түмнээсээ авах болно хэмээн олон улсын хэвлэлүүд бичиж байна.

2020 онд болсон сонгуулиар БНСУ-ын Ардчилсан нам Ерөнхий ассамблейн 300 орчим суудлын 200 гаруйг нь авч олонхи болсон. Гэсэн хэдий ч Ерөнхийлөгчийн засаглалтай, Ерөнхий сайдыг төрийн тэргүүн томилдог учир парламентын сонгуульд олонх болсон Ардчилсан нам сөрөг хүчний статустай хэвээр байгаа юм. Тиймээс ч сөрөг хүчин болох Ардчилсан нам парламент дахь олонхийн суудлаа хадгалж үлдэхийг энэ сонгуулиар эрмэлзэж байгаа юм. Сөрөг хүчний зүгээс сүүлийн хоёр жилд маргаан дагуулсан олон асуудлыг буруу шийдвэрлэсэн хэмээн Юн Сог Ёлын засаг захиргааг буруутгаж, хатуу хариуцлага тооцохыг сонгогчдод уриалж байна. Харин Ерөнхийлөгч Юн Сог Ёлын хувьд сүүлийн үед эмч нарын ажил хаялт зэрэг цаг үеийн сорилуудтай нүүр тулаад байгаа ч бодлогын хувьд томоохон дөрвөн хөтөлбөрийг дэвшүүлэн ажиллаж байна. Эрүүл мэнд, боловсрол, хөдөлмөр, үндэсний тэтгэврийн тогтолцоог хамарсан дөрвөн том шинэчлэлийн хөтөлбөрийг санаачлан хэрэгжүүлж байгаа аж.

БНСУ-ын парламентын 300 суудлаас 254 нь улс даяар тойргуудаас сонгогддог бөгөөд бусад 46 суудлыг хувь тэнцүүлсэн зарчмаар, олон санал авсан намын гишүүдээс бүрдүүлдэг. Сүүлийн жилүүдэд Өмнөд Солонгост эдийн засаг удааширч, орон сууцны үнэ нэмэгдэж, хүн амын хурдацтай хөгшрөлт, орлогын зөрүү нэмэгдсэн, ялангуяа залуу үеийнхний дунд хүйсийн ялгаа, Хойд Солонгосын зүгээс ирж буй цөмийн болон пуужингийн аюул заналхийлж буй зэрэг олон асуудал сорилт хэвээр байна. Гэсэн ч Ард түмний хүч болон Ардчилсан нам гэсэн гол хоёр намын хооронд сонгуулийн “тулаан” өрнөх юм. 

Бид БНСУ-ын парламентын сонгуулийн талаар Олон улс судлалын хүрээлэнгийн судлаач Д.Мягмараас зарим асуултад хариулт авлаа.

Ард түмний хүч нам ялах магадлал өндөр гэж харж байна

-Та харж байгаагаар энэ удаагийн сонгуулийн гол онцлог нь юу байна вэ?

-БНСУ нь олон намын системтэй ч өмнөх сонгуулийн гол өрсөлдөөн нь Ардчилсан нам болон консерватив чиг баримжаа бүхий Ард түмний хүч намуудын хооронд явагдсаар ирсэн. Энэ намууд нь тус бүр дөрвөн сая гаруй гишүүнтэй. Бусад жижиг намууд нь харьцангуй цөөн гишүүдтэйн дээр улс төрийн үүрэг оролцоо харьцангуй бага байдаг онцлогтой. Одоогийн Ерөнхийлөгч Юн Сог Ёль нь эрх баригч Ард түмний хүч намаас нэр дэвшиж сонгогдсон. БНСУ нь ерөнхийлөгчийн засаглалтай учир Ард түмний хүч нам нь өмнөх сонгуулиар парламентад гол өрсөлдөгч Ардчилсан намаас 30-аар цөөн суудал авсан ч эрх баригч нам болсон.

Тус улсын нэг онцлог нь улс төрийн намуудын нас харьцангуй богино. Тиймээс улс төрийн намууд нэгдэх, салж бие даах зэрэг хөдөлгөөн маш эрчимтэй явагддаг. Тухайлбал, 2020-2023 оны хооронд ижил төстэй үзэл баримтлал бүхий гурван нам нэгдэж Ард түмний хүч болгон нэрээ өөрчилсөн. Уг нам нь парламентад өрсөлдөгч Ардчилсан намаас цөөн суудал авсан ч орон нутгийн сонгуульд давамгайлж илүү олон суудал авсан. Өөрөөр хэлбэл орон нутгийн удирдах албан тушаалтнуудын дийлэнх нь уг намын төлөөлөл юм.

2022 оноос консерватив чиг баримжаа бүхий Ард түмний хүч намын төлөөлөл Юн Сог Ёль төрийн эрх барих болсон цагаас хойш БНСУ нь АНУ, Япон улстай харилцаагаа цэрэг улс төр, эдийн засгийн хувьд улам гүнзгийрүүлж байгаа. Нөгөө талаар БНХАУ-аас хөрөнгө оруулалтаа татаж худалдааны хамаарлыг бууруулах, БНАСАУ-тай энхийн замаар холбоо тогтоох оролдлогоо зогсоосон. Парламентын сонгуульд аль нам ялахаас үл хамааран БНСУ-ын гадаад харилцааны өнөөгийн байдал дараагийн ерөнхийлөгчийн сонгууль хүртэл онцын их өөрчлөгдөхгүй болов уу.

-Та сонгуулийн үр дүнг судлаачийн хувиар хэрхэн таамаглаж байна?

-Сонгуулийн өрсөлдөөн мэдээж өнөөгийн олонх суудал эзэлж буй хоёр том намын хооронд явагдах байх. Ерөнхийлөгч тус намаас сонгогдсон, орон нутагт давуу байр суурьтай байгаа учир Ард түмний хүч нам парламентад илүү олон суудал авах магадлал өндөр байх. Мөн тус улсын өнөөгийн эдийн засгийн нөхцөл байдал тийм ч сайнгүй байгаа зэргээс үзвэл Ард түмний хүч нам онц ихээр давамгайлахгүй болов уу. Өөрөөр хэлбэл сонгуулийн үр дүн ерөнхийлөгчөөс ихээхэн хамаарах байх. Ардчилсан нам илүү олон суудал авлаа ч Ард түмний хүч нам л эрх барих нь тодорхой.

-Солонгосын жирийн иргэд нь энэ сонгуульд хэр бэлтгэж, ач холбогдол өгч байгаа вэ ?

-Хууль тогтоох дээд байгууллага, мөн улс төрийн хүрээний өргөн эрх мэдэл бүхий байгууллага учир мэдээж парламентын сонгуульд ач холбогдол өгнө. Тус Улсын парламент нь ерөнхийлөгчийн үйл ажиллагаанд шууд халдаж чадахгүй ч хяналт тавих, зөвлөх эрхтэйн дээр хуулийн төсөл санаачлах болон батлах, улсын төсөв санхүүг батлах, татварын хувь хэмжээг тогтоох, улс төрийн зарим өндөр албан тушаалтан томилох, гүйцэтгэх засаглалыг шүүмжлэх, улс төрийн хяналт тавих зэрэг онцгой эрх эдэлдэг. Мөн шаардлагатай тохиолдолд төрийн зарим өндөр албан тушаалтнуудыг дуудаж асуумж авах, тайлан сонсох эрх эдэлдгийг хэлэх хэрэгтэй байх. Энэ утгаараа ач холбогдлын хувьд ерөнхийлөгчийн сонгуулийн дараа орох болов уу. Сонгуулийн сурталчилгаа явуулах, намууд нэр дэвшигчдээ зарлах, сонгуулийн төсөв бүрдүүлэх зэрэг процесс нь бүгд хуулийн дагуу явагддаг, манай улсын сонгуультай ерөнхийдөө төстэй. 

-БНСУ-ын сонгуулийн тогтолцооны талаар товчхон танилцуулбал. Юугаараа онцлог, ялгаатай байдаг вэ?

-Улс орныг засаг захиргааны нэгжүүдэд буюу 17 тойрогт хуваан хүн амын тоотой харьцуулах замаар суудал хуваарилдаг. Тухайлбал, Сөүл хотод 47 суудал, Дэгү хотод 12 суудал, Өмнөд Гёнсан мужид 13 суудал хуваарилах жишээтэй. Парламентын 300 гишүүдийн 253 нь мажоритар сонгуулиар, үлдсэн 47 нь сонгуульд намыг сонгосон харьцаагаар буюу пропорциональ зарчмаар намын жагсаалтаар сонгогддог. Олонхын саналаар парламентад гишүүний суудал аваагүй ч пропорциональ зарчмаар жижиг намууд цөөн суудал авах тохиолдол их. Парламентад 20-оос дээш суудал авсан нам бүлэг байгуулах эрхтэй. Сонгуулийн сурталчилгаа нь ерөнхийдөө харьцангуй цомхон болдог, мөн нэр дэвшигчдийн танилцуулгыг бүгдийг нэр заасан газарт байрлуулдаг нь нэгдүгээрт эмх цэгцтэй, хоёрдугаарт сонгогчид тэднийг нэг байрнаас бүгдийг харах, харьцуулах боломж олгодгоороо  манайхаас илүү ойлгомжтой, сонгогчдод давуу талтай.

Эх сурвалж: “Зууны мэдээ” сонин

2024 ОНЫ ДӨРӨВДҮГЭЭР САРЫН 10. ЛХАГВА ГАРАГ. № 71 (7315)