Ч.ҮЛ-ОЛДОХ

Казахстан болон Монгол Улсын хооронд дипломат харилцаа тогтоосны 30 жилийн ой  маргааш буюу энэ сарын 22-нд тохиож байна. Бүгд Найрамдах Казахстан улсаас Монгол Улсад суугаа Онц бөгөөд Бүрэн Эрхт Элчин сайд Жалгас Адилбаевыг Polit.mn сайт “Онцлох зочин”-оор урьж  ярилцлаа.

-  Казахстан болон Монгол Улсын хооронд дипломат харилцаа тогтоосны 30 жилийн ой маргааш тохионо. Өнгөрсөн 30 жилийн хугацаан дэх хоёр орны харилцааны ололт, амжилтуудаас дурдана уу?

- 1992 оны нэгдүгээр  сарын 22-ны өдөр хоёр улс  дипломат харилцаа тогтоосон түүхтэй. 1997 оны тавдугаар сард Улаанбаатар хотод БНКазУ-ын Дипломат төлөөлөгчийн газар нээгдэж 2007 онд Элчин сайдын яам байгуулагдсан. 1992 оны  есдүгээр сард Алматы хотод Монгол Улсын Элчин сайдын яам нээгдсэн. Монгол Улсын Ерөнхийлөгч Н.Багабанди 1998 онд Казахстан Улсад айлчилж, 1999 онд БНКазУ-ын Ерөнхийлөгч Н.Назарбаев Монгол Улсад хариу айлчлал хийснээр хоёр талт харилцаанд шинэ түлхэц өгсөн билээ. Казахстан Улсын Ерөнхийлөгч К.Токаев 2006 онд Гадаад хэргийн сайдын хувьд мөн 2013 онд НҮБ-ын Ерөнхий нарийн бичгийн даргын орлогчийн хувьд (“Шинэ ардчилал” Олон улсын хуралд оролцох зорилгоор) Монгол Улсад хоёр удаа айлчилсан.

1991 оноос хойш талууд 40 гаруй олон улсын гэрээ, хэлэлцээрт гарын үсэг зурлаа. 2019 оны аравдугаар  сарын 10-12-ны хооронд Монгол Улсын  Ерөнхий сайд У.Хүрэлсүхийн Казахстан Улсад хийсэн албан айлчлал нь өргөн хэмжээний гүн утга агуулгатай айлчлал байлаа. Энэ  айлчлалын хүрээнд БНКазУ-ын Анхны Ерөнхийлөгч – Улсын тэргүүн Н.Назарбаев болон Ерөнхий сайд А.Маминтэй хийсэн уулзалтаар олон жил хуримтлагдсан чухал асуудлууд шийдлээ олж, худалдаа эдийн засгийн салбар болоод бусад олон талт хамтын ажиллагааг хамтран урагшлуулах тухай тохиролцоонд хүрсэн.

Монгол Улсын Гадаад харилцааны сайд Б.Батцэцэгийн  өнгөрсөн  оны аравдугаар сарын 11-12-ны өдрүүдэд Нур-Султан хотод АХАИББХ-ын Гадаад харилцааны сайд нарын ээлжит хуралдаанд оролцож, 10-р сарын 13-14-ний өдрүүдэд Казахстан Улсад анхны албан айлчлал хийсэн явдал нь хоёр орны бүх салбар дахь хамтын ажиллагааг хөгжүүлэх хөшүүрэг боллоо.  Б.Батцэцэг сайд айлчлалынхаа хүрээнд Ерөнхийлөгч К.Токаев, Ерөнхий сайд А.Мамин, Худалдаа интеграцийн сайд Б.Султанов нартай уулзаж, Гадаад хэргийн яамны удирдлагуудтай албан хэлэлцээр хийж, БНКазУ-ын Худалдаа, интеграцийн яам болон МУ-ын ГХЯам хооронд харилцан ойлголцлын санамж бичиг болон БНКазУ-ын Худалдаа, интеграцийн яам болон Монгол Улсын  ГХЯ  хоорондын хамтын ажиллагааны 2021-2024 оны үйл ажиллагааны төлөвлөгөөнд гарын үсэг зурлаа.

Өдгөө Казахстан-Монголын Засгийн газар хоорондын комисс амжилттай ажиллаж байна. Энэ хугацаанд уг комиссын найман  хуралдаан зохион байгуулагдлаа. Энэ жилийн эхний хагаст Улаанбаатар хотод Комиссын IX  хуралдаанsu зохион байгуулахаар талууд тохиролцсон. Соёл хүмүүнлэгийн салбарт найман  хэлэлцээр байгуулагдав. Засгийн газрын хэлэлцээрийн хүрээнд жил болгон талууд оюутан солилцооны хөтөлбөр хэрэгжүүлж байгаа.

- Цаашид хоёр талт харилцааг хэрхэн  өргөжүүлэх боломж байна вэ? 

- 2022 онд БНКазУ болон МУ хооронд Найрсаг хамтын ажиллагааны тухай хэлэлцээр байгуулагдсаны 29 жилийн ой тохиож байна. Хэдийгээр өнөөдөр хоёр орны харилцаа тогтвортой хөгжиж байгаа ч цаашид хоёр талт харилцаа шинэ шатанд хөгжих учиртай. Иймд талууд өндөр дээд түвшний харилцааг идэвхжүүлэх шаардлагатай. Тухайлбал, энэ жил БНКазУ-ын Ерөнхий сайдын Монгол Улсад хийх албан айлчлал судлагдаж байна. Парламент хоорондын хамтын ажиллагааг идэвхжүүлэх ажил талуудын хэлэлцэх асуудлын жагсаалтад байна. Мөн цаашид худалдаа эдийн засгийн харилцааг хөгжүүлэх зорилгоор хоёр улсын үйлдвэрлэгчдийн бараа, бүтээгдэхүүний үзэсгэлэнг мөн эдийн засгийн форум зохион байгуулснаар харилцааг улам бэхжүүлэх боломжтой. Жишээ нь, Казахстаны үндэсний үйлдвэрлэгчдийн үзэсгэлэнг, Эдийн засгийн форум зэргийг Улаанбаатар хотод зохион байгуулагдана гэдэгт итгэлтэй байна.

Түүнчлэн Монголын талыг АХАИББХ болон олон улсын байгууллагын хүрээнд идэвхтэй оролцож, харилцан дэмжлэг үзүүлэхэд уриалж байна. 2022 оны хоёрдугаар  хагаст Казахстанд болох АХАИББХ-ын ээлжит саммит-д Монгол Улсын удирдлага оролцоно гэдэгт итгэл дүүрэн байна.

2020 оны аравдугаар  сарын 14-нд Казахстан-Монголын ГХЯ-ны  газрын дарга нарын түвшинд Зөвлөлдөх уулзалт цахим хэлбэрээр боллоо. Энэ жил уг жишгийг үргэлжлүүлж, Зөвлөлдөх уулзалтыг Гадаад харилцааны дэд сайд нарын түвшинд зохион байгуулах бодолтой байна.

Хоёр улсын хувьд аялал жуулчлалыг харилцан хөгжүүлэх бололцоо их бий. Тухайлбал,  өнгөрсөн  оны аравдугаар  сарын 13-нд Монгол Улсын  Гадаад харилцааны сайд Б.Батцэцэг Казахстаны Ерөнхийлөгчид бараалхах үеэр К.Токаев Ерөнхийлөгч Монголын талтай аялал жуулчлалын кластерийн чиглэлд туршлага солилцох хүсэлтэй байгаагаа илэрхийлж, Казахстан-Монголын газар нутгийг хамрах “Чингис хааны мөрөөр” хэмээх аялал жуулчлалын маршрут боловсруулахыг санал болголоо. Төрийн тэргүүний зүгээс хоёр орны нийтлэг түүх, ах дүүгийн харилцааг онцолж, Монголын талыг аялал жуулчлалын салбарт нягт хамтран ажиллахад урилаа.

Элчин сайдын яам бүс нутгийн хамтын ажиллагааг гүнзгийрүүлэх чиглэлд хувь нэмэр оруулан ажиллаж ирсэн.  Тухайлбал, Монгол Улсын Ерөнхий сайдын 2019 оны аравдугаар  сарын 10-12-ны өдрүүдэд Казахстан Улсад хийсэн албан айлчлалын үеэр гарын үсэг зурсан Нур-Султан болон Улаанбаатар хотуудын хооронд ах дүүгийн харилцаа байгуулах тухай хэлэлцээрийн хүрээнд Монгол Улсын нийслэл хотод Нур-Султаны нэрэмжит гудамжийг  нээж, түүнийг зүлэгжүүлэх, явган хүний ​​зам тавих, гэрэлтүүлэг хийхээр тохирсон. Одоогоор цар тахлын улмаас энэ ажил хойшлогдож байгаа ч цаашид хоёр улсын нийслэл хотын захиргаа энэхүү гудамжийг нээх ажилд бүхий л хүчин чармайлтаа гаргана гэдэгт найдаж байна. Үүнээс гадна, Элчин сайдын яамны зүгээс цаашид Талдыкорган хот (Алматы муж) болон Налайх дүүрэг (Улаанбаатар хот) хооронд ах, дүүгийн харилцаа байгуулах тухай санамж бичигт гарын үсэг зурах ажлыг хангах ажиллахаар төлөвлөж байна. Энэ жил зохион байгуулагдах ажлуудын нэг болох Дорнод Казахстан муж болон Ховд аймаг хоорондын харилцааг зохицуулах санамж бичиг боловсруулах, “Өскемен-Өлгий”  эсвэл “Өскемен-Ховд”  чиглэлд бүс нутгийн агаарын нислэг нээх асуудлыг хэлэлцэх ажлыг дурдаж болох юм.

Энэ ташрамд Монголын бизнес эрхлэгчдийг ирэх долдугаар  сарын 13-14-ний өдрүүдэд  Нур-Султан хотод мөн   сарын 28-29-ний өдрүүдэд Костанай хотод болох “Jana Dala/Green Day 2022” олон улсын мэргэжлийн үзэсгэлэнд оролцохыг урьж байна.

 

- 2021 онд Казахстан-Монголын хооронд худалдаа, эдийн засаг, хөрөнгө оруулалтын хамтын ажиллагаа ямар байдлаар явж ирэв? 

- 2021 оны 1-11 дүгээр  сард хоёр талын худалдааны эргэлт 50.7 сая ам.доллар, үүнээс экспорт 48.4 сая ам.доллар, импорт 2.30 сая  ам.долларт  хүрсэн.  Сүүлийн хоёр  жилийн хугацаанд  COVID-19 цар тахлын улмаас худалдааны эргэлт нэлээд буурсан үзүүлэлттэй байна. Мэдээж энэ үзүүлэлт талуудын эдийн засгийн бололцоог бүрэн харуулахгүй байна. Монголын гадаад худалдаанд Казахстан Улс нетто-экспортлогч хэвээр байгаа.

Хоёр улсын Засгийн хоорондын комисс ажиллаж байна. Комиссын хуралдааны VIII  хуралдаан 2020  оны арваннэгдүгээр  сарын 25-нд цахим хэлбэрээр зохион байгуулагдсан. Энэ оны эхний хагаст  IX  хуралдааныг Улаанбаатар хотод зохион байгуулахаар төлөвлөж байна.

Казахстаны “Symbat Engineering”  болон Монголын “Эрдэнэс Алт ресурс”  компани  алт, мөнгө цэвэршүүлэх үйлдвэр барих  төслийг хэрэгжүүлэх асуудлыг судалж байгаа. 2019 оны  зургадугаар  сарын 3-нд эхэлсэн  “SCAT”  компанийн “Нур-Султан – Улаанбаатар”  чиглэлд мөн 2020 оны есдүгээр  сарын 28-нд хэрэгжиж эхэлсэн “Хүннү Эйр” компанийн “Улаанбаатар – Алматы”  чиглэлийн тогтмол шууд нислэгүүдийг цар тахлын дараа сэргээх ажил хийгдэж байна.

Өнгөрсөн жил Кызылорда хотод арьс, ноос боловсруулах хамтарсан аж ахуйн нэгж байгуулах асуудлаар талууд цахим уулзалтууд хийсэн юм. Энэ жил Кызылорда мужийн захиргааны төлөөлөгчид Монгол Улсад айлчилж, хэлэлцээр хийнэ гэсэн хүлээлт бий.

Өнгөрсөн  онд Тэтгэврээр хангах тухай БНКазУ, Монгол Улс хоорондын хэлэлцээрийн төслийг хэлэлцэх хамтарсан ажлын хэсгийн дөрвөн  удаагийн цахим хурал болж өнгөрлөө. Одоо талууд уг хэлэлцээрийг дотооддоо хэлэлцэх ажлыг хийж байна.

Хөрөнгө оруулалтын салбарын хувьд өнгөрсөн  оны дөрөвдүгээр  сарын 23-нд болсон “Kazakh Invest”  үндэсний компани  ХН болон Монгол Улсын зохицуулагч агентлаг – Үндэсний хөгжлийн газрын хооронд хөрөнгө оруулалтын бодлого болон хөрөнгө оруулалт татах чиглэлд хийсэн онлайн уулзалтыг дурдаж болох юм. Оны өмнөхөн   арванхоёрдугаар  сарын 2-нд болсон “Almaty Investment Forum-2021”  олон улсын хөрөнгө оруулалтын форумд Үндэсний хөгжлийн газар болон Монгол Улсын  ГХЯ-ны төлөөллүүд цахим хэлбэрээр оролцсон нь хөрөнгө оруулалтын салбар дахь хамтын ажиллагааны нэг жишээ юм.

Өнгөрсөн  оны долдугаар  сарын 21-нд “Самурык-Казына”  үндэсний баялгийн сан  ХН болон УИХ-ын гишүүдийн хооронд үндэсний баялгийн сан байгуулах асуудлаар онлайн уулзалт болж өнгөрлөө. 2021 оны  есдүгээр  сарын 14-нд ЭСЯ-ны дэмжлэгтэйгээр БНКазУ-ын Аж үйлдвэр, дэд бүтцийн яамны Тээврийн хорооны Тээврийн дижитал менежментийн хэлтэс болон Монгол Улсын  ЗТХЯ-ны Тээврийн бодлого хэрэгжүүлэх газрын хооронд цаасан зөвшөөрлийн бланкийг цахим хэлбэрт шилжүүлэх асуудлаар цахим хурал болсон.

УИХ-ын Байгаль орчин, хүнс, хөдөө аж ахуйн байнгын хорооны дарга Х.Болорчулуун тэргүүтэй томоохон бүрэлдэхүүн 2021 оны аравдугаар  сарын 20-22-ны өдрүүдэд Нур-Султан хотод болсон «KazAgro-2021» олон улсын газар тариалан, хөдөө аж ахуйн үзэсгэлэн, «KazFarm-2021» мал аж ахуй, мах, сүүн бүтээгдэхүүний үзэсгэлэнд оролцож, “KazBeef” үхрийн махны үйлдвэрийн ажилтай танилцаж, Казахстаны Хөдөө аж ахуйн сайд Е.Карашөкеевтэй уулзсан нь хөдөө аж ахуйн хоёр талт харилцааг урагшлуулах түлхэц боллоо.

Казахстаны тал хөнгөн үйлдвэрлэлийг хөгжүүлэх чиглэлд монголын туршлагаас суралцах сонирхолтой байдаг. Үүний хүрээнд өнгөрсөн жил 11, 12 дугаар  сард Казахстаны Хөнгөн үйлдвэрийн холбоо болон Монголын Ноос ноолуурын холбоо, БНКазУ-ын Аж үйлдвэр, дэд бүтцийн хөгжлийн яам болон монголын  талын хооронд хөнгөн үйлдвэрийн салбар дахь хамтын ажиллагааг хамтран урагшлуулах асуудлаар онлайн уулзалт зохион байгуулагдлаа.

- Дипломат харилцаа тогтоосны 30 жилийн ойг тохиолдуулан Элчин сайдын яамны зүгээс хэрхэн тэмдэглэн өнгөрүүлэх төлөвлөгөөтэй байна вэ?

-  Казахстан болон Монгол Улсын хооронд дипломат харилцаа тогтоосны 30 жилийн ойг тохиолдуулан хамгийн түрүүнд хоёр орны тэргүүн нарын хооронд мөн Гадаад харилцааны сайд нарын хооронд харилцан мэндчилгээ солилцох ажил хийгдэж байгаа.

Мөн энэ жил Улаанбаатар хотод энэхүү ойг тохиолдуулан Эрдэм шинжилгээ- практикийн бага хурал, фото зургийн үзэсгэлэн зохион байгуулах мөн Казахстаны Ерөнхий сайдын орлогч бөгөөд Гадаад хэргийн сайд М.Тлеубердийн энэхүү 30 жилийн ойд зориулсан томоохон хэмжээний нийтлэлийг олон нийтэд хүргэнэ.

- Ерөнхийдөө Казахстан Улсын зүгээс хилийн чанад дахь казах иргэдэд чиглэсэн ямар арга хэмжээнүүдийг зохион байгуулдаг вэ?

- Элчин сайдын яам тэдгээр иргэдийг түүхэн нутагтайгаа харилцаа холбоог бэхжүүлэх хүрээнд эрчимтэй ажиллаж байгаа.

Тухайлбал, Монголд амьдардаг этник казахуудын эх хэл, соёл, ёс уламжлалыг хадгалахад дэмжлэг үзүүлэх тухай Улаанбаатар хот дахь Баян-Өлгий аймгийн Нутгийн зөвлөл ТББ-ын Тэргүүн Н.Тлеухантай цаг үргэлж ярилцаж, уулзалт зохион байгуулдаг. Үүний үр дүнд Улаанбаатар хот дахь Идэр их сургуульд казах хэлний анги нээх асуудал судлагдаж байгаа.

Түүнчлэн Монгол Улсад амьдардаг казах иргэдийн төлөөлөлтэй тухайлбал, “Отандастар Сан /Нутаг нэгтнүүдийн сан/”-гийн Өлгий хот дахь албан төлөөлөгч О.Хабсатар, Ховд, Дархан, Шарынгол, Эрдэнэт зэрэг хотууд дахь Нутгийн зөвлөлийн гишүүдтэй онлайн хэлбэрээр дугуй ширээний уулзалт зохион байгуулагдаж, гадаад орнуудаас шилжин суурьших хүсэлтэй иргэдэд Казахстаны төр, засгийн зүгээс хэрэгжүүлэх арга хэмжээнүүд болон бусад шаардлагатай хөтөлбөрийн тухай мэдээлэл өгсөн.

Элчин сайдын яамны санаачилгаар Улаанбаатар хотод “Ахмадын зөвлөл»-ийн анхны уулзалт болж, үндэсний үнэт зүйлийг сурталчлан таниулах чиглэлд санал солилцож, ирэх дөрөвдүгээр  сараас эхлэн Элчин сайдын яам “Отандастар сан”  ашгийн бус хувьцаат нийгэмлэгтэй хамтарч Монгол Улсад оршин суудаг казах иргэдийн эх хэлээ хамгаалахад дэмжлэг үзүүлэх үүднээс казах хэлний онлайн курсыг хэрэгжүүлсэн болно.

  Улаанбаатар хотод казах иргэдийн томоохон төлөөллүүдийн нэг болох “Turan World”  компанийн тэргүүн Ашикийн Ерболатын санаачилгаар мөн Казахстаны Элчин сайдын яамны дэмжлэгтэйгээр “Амьдралын эх булаг”  хэмээх цус хандивлах сайн үйлсийн аян болж өнгөрлөө. Аянд Улаанбаатар хотод амьдардаг казах иргэд мөн Элчин сайдын яамны ажилтнууд идэвхтэй  оролцлоо. 

-Бидний урилгыг хүлээн авч, цаг зав гарган асуултад ярилцсанд баярлалаа.

Эх сурвалж: www.polit.mn