Ч.ЗОТОЛ

 

Франц улсад 1938 онд анх зохиогдсон Larousse Gastronomique буюу “Сонгодог зоогийн нэвтэрхий толь” бүтээл нь дэлхийн орнуудын уламжлалт зоог, хоол үйлдвэрлэлийн салбарын бүхий л технологи арга барилыг багтаасан аж. Анх хэвлэгдсэн цагаас хойш 82 жилийн турш орчин үеийн шинэлэг технологи, зоогийн жор зэргээр баяжиж ирсэн бөгөөд мэргэжлийнхний ширээний ном болдог төдийгүй дэлхийн алдарт тогооч нар “Ариун библи”-тэй зүйрлэсэн удаатай. Тус бүтээлийг Монголын Кулинарын холбоо, Монсудар хэвлэлийн газар, Сонгодог зоогийн нэвтэрхий толь ТББ хамтран 30 гаруй хүний бүрэлдэхүүнтэй баг монгол хэлнээ орчуулан гаргажээ. Ингэснээр номыг орчуулсан дэлхийн 10 дахь орон болж байна. Таван  кг жинтэй, 1500-аад хуудастай энэхүү бүтээлд төслийн удирдагч, редактораар ажилласан Б.Одончимэгтэй тус номын талаар ярилцлаа.

 

-Таван  кг жинтэй, 1500 орчим хуудастай гэдгээс л ямар арвин мэдлэгийн сан багтсан гэдэг нь харагдаж байна. Уг бүтээлийн агуулга болон ажилласан баг бүрэлдэхүүнийг манай уншигчдад танилцуулаач?

- Уг толь бичиг  4000 гаруй толгой үг, 2500 орчим жор, 1200 гаруй хар болон өнгөт зурагтай. 4000 орчим толгой үг гэдэг нь дэлхий даяар буй хэдэн зуун нэр төрлийн хүнсний ногоо, жимс жимсгэнэ, үр тариа, самар мөөг, мах загас гэхчлэн түүхий эд болон дарс, бяслаг, зайдас, нарийн боов, амттан гэх мэт бүтээгдэхүүн; хоол хүнсийг боловсруулах технологи, сав суулгын талаар дэлгэрэнгүй өгүүлсэн.

Монгол Улсын хүнсний зөвлөх инженер Д.Саруул болон Л.Мөнхбаатар, Х.Бадар-Ууган, Г.Батбаатар, Н.Чимгээ, Л.Гэрэлмаа, Х.Буян-Өлзий зэрэг орчуулагч, З.Сувд-Эрдэнэ, Г.Энхцэцэг, Ш.Баярмагнай, Б.Халиунаа нарын орчуулгын дөрвөн редактор ажилласан. Номыг орчуулж, эх хэлнээ гаргах ажлыг санаачилсан Монгол Улсын үйлчилгээний гавьяат ажилчин Д.Хоржав, Дэлхийн тогооч, Монголын Кулинарын холбооны тэргүүн, Монгол Улсын үйлчилгээний гавьяат ажилтан Н.Хандсүрэн  нар мэргэжлийн талаас хянаж зөвлөгөө өгсөн.

Мөн Монгол улсын зөвлөх инженер Д.Саруул, Хөдөө аж ахуйн ухааны доктор, профессор Ц.Батсүх, Технологийн дээд сургуулийн эрдэм шинжилгээ, инновац эрхэлсэн захирал, доктор, профессор Ч.Нарангэрэл, ШУТИС-ийн багш, техникийн ухааны магистр С.Энхбаяр, ШУА-ийн Ерөнхий болон сорилын биологийн хүрээлэнгийн эрдэм шинжилгээний ажилтан Г.Бүрэнбаатар гэхчлэн олон хүнээс тус тусын судалгааных нь чиглэлээр заавар зөвлөгөө авсан.

-Номын орчуулгыг хянаж, засах явцад аль улсын хоолны соёл, эсвэл ямар хоол хүнс өвөрмөц санагдав?

-Улс бүхэн  өөрийн гэсэн хоолны давтагдашгүй өвөрмөц онцлог, түүхтэй байсан. Итали, Франц зэрэг орны усан үзмийн тун нарийн арчилгаатай тариалан, усан үзмийг исгэж дарс гарган авах арга, дарсны соёл хэрэглээ болон өөрийн гэсэн нэр, хэлбэр хийц, гарган авах технологи, түүх, хэрэглээтэй маш олон төрлийн бяслаг нь үнэхээр сонирхол татам санагдсан.

-Номын танилцуулга дээр Монголын хоол хүнсний талаар бий гэж байсан, энэ талаар дэлгэрүүлээч?

-Тийм ээ. Бид Монголын хоол хүнсний соёл, уламжлалт зоогийн жорыг судалж бичин нэмж оруулсан. Үүндээ монголчуудын уламжлалт хоол хүнс болох таван хошуу малын махыг хэрхэн бэлтгэж хадгалдаг, цагаан идээний нэр төрөл, мөн хэрхэн яаж бэлтгэдэг болон  цайны соёл, үр тариа, зэрлэг жимс жимсгэнийн тухай ойлголтуудыг багтаасан л даа. Мөн Монголд нийтийн хоол үйлдвэрлэл хэдий үеэс, яаж хөгжиж эхэлсэн талаар цухас бий.

-Хоол хийх сонирхолтой хүн, энгийн нэгэн гэрийн эзэгтэй энэ номоос юу сурах вэ?

- Би ч гэсэн гэрийн эзэгтэй хүн учраас энэ ном дээр ажиллах явцдаа юу сурсан тухайгаа яривал илүү өгөөжтэй болов уу? Өмнө нь хоол хийхдээ махаа нэг нэг хоолныхоор нь жижиглээд л хөлдөөчихдөг байсан бол гулууз махны аль мөч, аль нугалмын махаар нь ямар хоол хийх нь тохиромжтой байдгаас авхуулаад улаан лоолийг хялбархан хальслах, өндгийг хөвүүлж чанах, нарийн боовны зуурмаг бэлтгэх гээд сурсан зүйл тоймгүй олон. Ургамлын тос л хүний биед сайн, харин мал амьтны гаралтай тос хүний биед муу гэж туйлширч болохгүйг ойлгосон, яагаад гэхээр ямар тосыг халааж болдог, алийг нь халаахгүйгээр хэрэглэх, ямар тос хэдэн хэм хүртэл халахаараа биед тусгүй болдог тухай мэдсэн дээ. Мөн өмнө нь хүнсээ цуглуулахаар дэлгүүр, захаар ороход сүмс, нарийн ногоо, амтлагч, жимс, будаа, үр тариа гээд мэдэхгүй маш олон хүнс байдаг байсан, хэрэглээг нь төдийлөн сайн мэдэхгүй учраас тэр болгоныг нэг их сонирхдоггүй байлаа. Харин одоо бол дэлгүүрийн лангуун дээр байгаа хүнсний нэр, яаж хэрэглэдэг талаар бол тодорхой ойлголттой болсон, бас тэрнээс авч туршиж, хэрэглэхийг эрмэлздэг болсон доо.

Өнөөдөр органик, байгалийн гаралтай, хүнсний нэмэлтгүй бүтээгдэхүүн аль болох хэрэглэх ёстой болсон учраас дэлгүүрийн лангуун дээр байгаа жигнэмэг өрмөнцөр, цэлцгэнүүр, чипс, лаазалж савласан сүмс, амтлагч гээд бэлэн бүтээгдэхүүнийг гэртээ хийх боломжтой, энэ бүхний жор, арга технологи энэ номд бий. Ямар хүнс ногоог яаж болговол доторх шим тэжээл нь бага алдагддаг гээд ер нь л суралцах зүйл бишгүй олон.

- Та хялбархан хийж болохуйц нэг жор, технологийг сонирхуулаач?

-Улаан лоолийг иш хэсэгт нь хэрээслээд буцламгай усанд 30-60 секунд байлгахад зөөлөрч хальс сөртиймөгц нь уснаасаа шүүж гаргаад хальслаад, нухаш бэлтгэн спагетти зэрэг хоолондоо хийх боломжтой. Өндгийг шарж, эсвэл чанахаас гадна хөвүүлж чанах гэсэн арга байдгийг эндээс мэдсэн дээ. Буцалж буй усандаа багахан алимын цуу (эсвэл ямар ч цуу болно) хийгээд өндгөө хагалаад хийхэд өндөг тэр даруйдаа биежээд болчихдог, үүнийг өндөг хөвүүлж чанах гэдэг.

-Интернэт хэрэглээ сайн хөгжсөн өнөө үед ямар ч хүн хийе гэсэн хоолоо YouTube сувгаас бичлэгийг нь үзээд зааврын дагуу хийчих боломж бүрдсэн. Ийм байхад хоол хийх сонирхолтой хүмүүст энэ ном заавал шаардлагатай гэж үү?

-Бид бүхэн энэ номд буй жор болон хүнсний нэрийг англиар нь давхар хадсан. Ингэж хадсан нь хоёр шалтгаантай. Нэгд, манайд зарим хүнс нь орж ирээгүй, соёлын хувьд эрс ялгаатай ойлголт, эсвэл хоол үйлдвэрлэлийн технологийг орчуулалгүй хэрэглэж дадсан гэхчлэн хэлний асуудал байсан. Тиймдээ ч монгол хэлийг хоол хүнсний нэр томьёо, мэргэжлийн үг хэллэгээр баяжуулсан гэж үзэж байгаа. Хоёрт, номыг хэрэглэж буй хэн ч тухайн хүнс, бүтээгдэхүүний талаар тодорхой ойлголт авсныхаа дараа англиар нь мэдлэгээ лавшруулахад нээлттэй байх, мөн түгээмэл жоруудын дагуу хоол хийхдээ YouTube сувгаас үзэхэд чиглүүлэх байсан. Гэхдээ Сувд-Эрдэнийн хэлсэнчлэн YouTube сувагт буй жор харьцангуй хязгаарлагдмал.

-Монгол хэлний үгийн санг хоол хүнсний үг хэллэгээр баяжуулсан гэж хэлсэн. Энэ тухайд дэлгэрүүлэн яривал...

-Монсудар хэвлэлийн газрын Хэл соёлын редакцын үйл ажиллагааны зорилго нь монгол хэлний хөгжил болон нийтийн эх хэлний боловсролыг сайжруулахад чиглэдэг. Тиймээс ч энэ ажлынхаа хүрээнд хоол хүнсний салбарын үг хэллэгийг цэгцлэх зорилго тавьсан. Нэгдүгээр, нэгэнт хэвшсэн нэр томьёо, мэргэжлийн үг хэллэгийг хэвээр нь орчуулсан. Хоёрдугаарт, улбар гаа, өргөст лийр, цагаалзгана, шанаган сав зэрэг шинэ үг хэллэг зохиосон. Гуравдугаарт, тухайн үг хэллэг, ялангуяа технологийн үг хэллэгийн цаана ямар шинжлэх ухааны ойлголт байдагтай нь уялдуулсан. Тухайлбал, хуурах, хайрах, шарах, жигнэх, ууранд жигнэх, чанах гэхчлэн боловсруулах аргуудын утгын ялгааг гаргасан. Дөрөвдүгээрт, галиглан буулгах тохиолдолд тухайн эх хэлээрх дуудлага болон бичлэгийг нь харгалзсан. 

Аль ч салбарын хөгжил мэргэжлийн ойлголт нэр томьёоноос эхэлдэг. Түүнийг зүгээр хараад суухгүй өөрсдийн хүчээр мэргэжлийн хүмүүсийн оролцоотой нэр томьёог нэгдсэн байдлаар эх хэлэндээ буулгаж, шинээр үг хэллэг бүтээх замаар эх хэлний сан хөмрөгөө баяжуулах, харилцан үйл хэрэг бүтээх шаардлагатай. Манай хэвлэлийн газраас хамтран эрхлэн гаргасан энэхүү толь Монгол хэлний хөгжилд оруулсан бодиттой хувь нэмэр гэж бид үзэж байгаа. Мөн бусад салбарынханд ч үлгэр дууриал болох байх аа.

Эх сурвалж: “Зууны мэдээ” сонин

2020.9.25 БААСАН № 186 (6411)